Problem granic wolności

Biorąc pod uwagę przytoczone wyżej stwierdzenia możemy wyodrębnić dwa rodzaje granic: ograniczenia, które zabezpieczają i ograniczenia, które niszczą. Wskazujemy tym samym na pozytywną i negatywną funkcję granic. Dla rozróżnienia, już na poziomie nazwy, obu funkcji będziemy używać w pierwszym przypadku określenia zabezpieczenie, w drugim zaś bariera.

O zabezpieczenia należy konsekwencje zabiegać, z barierami trzeba konsekwentnie walczyć. Zarówno zabezpieczenia, jak i bariery kształtują naszą codzienność. Bardzo często wskazujemy na rozmaite ustalenia administracyjne, które utrudniają choćby pomoc najuboższym. Narzekamy na bariery architektoniczne, które uniemożliwiają niepełnosprawnym udział w życiu społecznym. Szczególną barierą są różnego typu uzależnienia.

Często powstają z inspiracji zewnętrznych, choć dopiero po ich akceptacji przez podmiot, rozpoczynają swoją niszczycielską działalność. Każde uzależnienie jest formą zniewolenia w tym sensie, że nie pozwala osiągać ważnych dla człowieka celów czy wartości. W konsekwencji uzależniony doprowadza siebie do takiej sytuacji, że nie jest w stanie, bo spowodował konkretną barierę, uczynić rzeczywistego dobra. Z tych też racji nie rozwija się osobowo, co niesie konkretne zagrożenie również dla innych.

Niewątpliwie bariery wynikają z niewłaściwie przeżywanej przygodności człowieka. Złe rozeznanie dobra, chęć szkodzenia innym w imię „dobra” ogółu, czy wreszcie bezwzględne zabieganie o własne korzyści prowadzi do powstania barier. Czy przygodnością człowieka możemy wytłumaczyć fakt tworzenia różnorodnych zabezpieczeń?

Owszem, też. Wszystko, co nie ma racji istnienia w sobie, domaga się rzeczywistych zabezpieczeń dla zachowania istnienia i rozwoju. Im mniej ugruntowane istnienie, tym zabezpieczenia bardziej konieczne. Ileż zabezpieczeń potrzebuje choćby małe dziecko, aby mogło istnieć i rozwijać się! Praktycznie, gdyby nie zabezpieczenia pochodzące od innych, istnienie małego człowieka byłoby wręcz niemożliwe. To stwierdzenie można w jakieś mierze rozszerzyć.

Gdyby nie konkretne zabezpieczenia, np. ograniczenia w ruchu drogowym czy ograniczenia w prawie podatkowym, życie społeczne byłoby praktycznie niemożliwie. Dodać należy, że właściwie rozumiane zabezpieczenia nie tylko chronią podmiot, ale również przedmiot, to znaczy tych wszystkich, którzy pozostają w orbicie naszego działania.

Jeżeli zatem zabezpieczamy coś dla siebie, tym samym zabezpieczamy innych przed sobą. Konsekwentnie, zabezpieczając moją wolność, zabezpieczam innych przed jej niewłaściwym wykorzystaniem w stosunku do nich. Tak rozumiane zabezpieczenie ma zawsze charakter społeczny.

Skoro brany całościowo rozwój człowieka domaga się swoistych zabezpieczeń, a rozwój dokonuje się poprzez działania, czyli aktualizację posiadanych dyspozycji, mamy prawo mówić o potrzebie zabezpieczenia dla poszczególnych typów działań. Zresztą innej drogi nie ma. Trudno wyobrazić sobie zabezpieczenie całości człowieka bez zabezpieczającego odniesienia do jego działań.

Celem tego zabezpieczenia byłoby ustalenie takich warunków działania, które pozwolą właściwie wykorzystać posiadane dyspozycje, a więc działać zgodnie z ich naturą. W tym sensie można mówić o zabezpieczeniu poznania czy działalności pojetycznej. Najczęściej realizacja wspomnianego zabezpieczenia dokonuje się poprzez wychowanie i samowychowanie.

Jeżeli np. nie pokażemy młodemu człowiekowi autentycznego piękna, konsekwentnie, jeżeli nie postawimy granic brzydocie i tandecie, trudno oczekiwać od niego właściwie rozumianego zachwytu, czy autentycznie pięknych zachowań. Podobnie rzecz się ma z poznaniem. Nie wszystko, co można poznać, powinno być poznawane ze względu na samo poznanie. Człowiek zafascynowany powierzchownymi, podawanymi najczęściej w prymitywny sposób, nowinkami z życia „gwiazd”, nie będzie w stanie rozpoznać ostatecznej prawdy o sensie istnienia.