Rząd wielkiego przełomu – widziany od środka

Wojsko jest strukturą na tyle specyficzną, że nie można nagle na czele dywizji postawić człowieka, który dobrze organizował strajki. Można pułkownika mianować generałem, ale nie można mianować generałem kaprala. Poza tym wydawało mi się, że wielu oficerów LWP jest gotowych lojalnie, w miarę swoich możliwości i umiejętności, służyć wolnej Polsce. Wiedziałem przecież, że po roku 1918 polskie wojsko zostało zbudowane przez oficerów, którzy byli kształceni w armiach carskiej, austriackiej i niemieckiej. Oni do tych armii poszli nie dlatego, że marzyli, iż się tam wykształcą, a potem będą walczyć o wolną Polskę – oni po prostu lubili wojsko! Ale gdy polska trąbka zagrała, to ¬oni stanęli pod sztandary i… wygraliśmy wojnę!

WIĘŹ
Czy jednak nie należało wcześniej wysłać cywili do wojska i policji?

Hall
Oczywiście można się zastanawiać, czy na przykład generałowie Kiszczak i Siwicki nie powinni odejść ze swoich ministerstw w maju-czerwcu, a nie w lipcu 1900, jak się stało. Ale, moim zdaniem, są to dyskusje dotyczące detali, a nie zasadniczej koncepcji zmian. Bo jeśli nie następuje rewolucja – a w Polsce nie było rewolucji – to nie ma też tego impulsu rewolucyjnego, żeby całkowicie wymieść ludzi starego reżimu.

WIĘŹ
Krytycy rządu mówią, że należało przeprowadzić nowe, w pełni wolne wybory parlamentarne zaraz po rozwiązaniu PZPR (styczeń 1990)? Twierdzą, że wtedy właśnie Polska traciła przodującą rolę w przemianach w Europie Środkowo-Wschodniej…

Onyszkiewicz
Trzeba pamiętać, że po wprowadzeniu do MSW jako pełnego ministra Krzysztofa Kozłowskiego, MON pozostał jedynym resortem „prezydenckim” obsadzonym przez osobę spoza solidarnościowego grona. Zachodziła więc obawa, że podobna zmiana w MON może albo naruszyć dobrą współpracę z Jaruzelskim, albo spowodować jego podanie się do dymisji, co natychmiast otworzyłoby sprawę wyborów prezydenckich. A jeśli chodzi o nowe wybory, to co te nowe wybory miałyby dać? Jakiego typu wielkie projekty reform politycznych czy gospodarczych były wówczas blokowane przez ten Sejm, który mielibyśmy rozwiązać? Nie było niczego takiego. Była natomiast obawa – która nigdy nie została wprost sformułowana, ale przynajmniej ja ją miałem – że rozkręcenie mechanizmu wyborczego w tak bardzo trudnej sytuacji gospodarczej (dopiero rozpoczęliśmy reformy Balcerowicza), to jakby podanie na tacy pewnej platformy walki politycznej. Łatwo przecież można było mówić: „zobaczcie, co się teraz dzieje; «Solidarność» za to wszystko odpowiada”. Mogłoby to doprowadzić do straszliwego zamętu. Mielibyśmy Tymińskiego albo innych populistów prawie rok wcześniej.

Hall
Jednym słowem – czy nie należało dokonać wówczas przyspieszenia, o które zgodnie apelowali Lech Wałęsa i Jarosław Kaczyński? To by oznaczało igrzyska zamiast chleba: nie mogąc dać ludziom satysfakcji materialnej – rozpoczynalibyśmy rozliczenia i polowanie… Myślę, że do czegoś takiego Mazowiecki nie był zdolny ani moralnie, ani politycznie. Byłoby to głęboko niezgodne z jego systemem wartości.

Ale trzeba też powiedzieć, że byłoby to również niebezpieczne, bo z jednej strony niewątpliwie sączyłaby się nienawiść, a także rodziłyby się odruchy obronne w dawnym aparacie komunistycznym. Zresztą z dzisiejszej perspektywy widać wyraźnie, że Sejm kontraktowy – choć nie pochodził z całkowicie wolnych wyborów – był najlepszym parlamentem po roku 1989.

Sądzę zatem, że możliwe były korekty o tygodnie czy dotyczące poszczególnych decyzji personalnych, ale również dziś nie uważam za lepsze rozwiązanie wielkiego przyspieszenia politycznego połączonego z obróceniem energii społecznej przeciwko siłom starego systemu. Czy bylibyśmy dzisiaj szczęśliwsi i bardziej dumni z początków wolnej Polski po zrealizowaniu tego scenariusza? Nie sądzę, że Polska byłaby dziś bardziej moralna i lepsza.