Podejmując pracę młody nauczyciel wchodzi w specyficzną atmosferę zawodową, która jest odzwierciedleniem stosunków panujących między dyrektorem a gronem nauczycielskim, nauczycielami a uczniami oraz między szkołą a domem rodzinnym ucznia. Często staje wobec trudnych sytuacji w klasie, nierzadko ulega silnym stresom, wywoływanym nie tylko przez uczniów, ale i przez kolegów, przełożonych i rodziców uczniów.

Trudne nauczania początki

Wiele osób przygotowujących się do zawodu nauczycielskiego przepełnia idealistyczne pragnienie ulepszania oświaty i szkoły. Oczekiwania i wyobrażenia na temat pracy, nabywane podczas długotrwałego procesu przygotowania do zawodu, często jednak bardzo różnią się od rzeczywistości.

Początkujący nauczyciel przypuszcza, że wie, co go czeka – w końcu sam kiedyś był uczniem i szkołę zna. Wypracował sobie także własną wizję zawodu nauczyciela i jego miejsca w szkole. Problem pojawia się wtedy, kiedy rola ucznia zmienia się w rolę nauczyciela, gdy trzeba stanąć na scenie klasy i dobrze odegrać swoją rolę. Początkowo nauczyciel skupia się na tym, czy uczniowie go polubią, czy uda mu się utrzymać kontrolę nad klasą, czy wychowankowie uznają jego autorytet. Dopiero później kładzie nacisk na dydaktykę, metodykę – czyli nauczanie przedmiotu.

Szkoła praw i obowiązków

W rozdziale 2. Kodeksu Nauczyciela określono obowiązki nauczyciela (Art. 6): Nauczyciel obowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą; wspierać każdego ucznia w jego rozwoju oraz dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego. Nauczyciel obowiązany jest kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka; dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

Czytając powyższe słowa, nauczyciel–stażysta podejmujący pracę w szkole może poczuć się bezradny i zagubiony. Musi upłynąć trochę czasu, zanim pozna zasady funkcjonowania placówki, grono pedagogiczne i jego zwyczaje oraz uczniów. Dobrze więc schować honor do kieszeni i poprosić o radę innych nauczycieli, skorzystać z ich doświadczenia. Start zawodowy pedagoga jest nieco inny od obserwowanych w innych zawodach. Wynika to ze specyfiki zawodu nauczyciela, który dźwiga brzemię odpowiedzialności za swoich uczniów: ich wychowanie, bezpieczeństwo, poziom wiadomości, frekwencję, zachowanie, oceny z innych przedmiotów, relacje w klasie i wiele innych.

Szkolna biurokracja

Przepisy określające funkcjonowanie szkoły zostały zawarte w „Ustawie o systemie oświaty”, „Karcie Nauczyciela” oraz właściwych rozporządzeniach. Początkujący nauczyciel powinien też zapoznać się z dokumentacją szkoły: statutem, programem (planem) rozwoju szkoły, programem wychowawczym i profilaktycznym, wewnątrzszkolnym systemem oceniania, szkolnym zestawem programów nauczania, planem mierzenia jakości pracy szkoły oraz regulaminami: rady pedagogicznej i samorządu szkolnego. Należy też znać przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy (w tym celu organizowane są specjalne szkolenia). Pedagog musi również nauczyć się, jak prowadzić szkolną dokumentację (dzienniki, arkusze ocen, arkusze obserwacji), sporządzać sprawozdania wymagane przez dyrektora, pisać plany wynikowe i plany wychowawcze zgodnie z określonymi przez dyrekcję szkoły zasadami.

Realizując zajęcia nauczyciel powinien wykazać się umiejętnością ich przygotowania, prowadzenia i omawiania. W tym celu musi posiąść umiejętność konstruowania poprawnego konspektu (scenariusza zajęć). Stażysta powinien pisać konspekty do wszystkich przeprowadzanych lekcji – dzięki temu zyska umiejętność planowania poszczególnych ogniw lekcji, będzie mógł dokonywać analizy i samooceny, świadomie precyzować cele lekcji, dobierać metody i formy pracy, dokonywać ewaluacji.

Samokształcenie, doskonalenie i kursy

Obowiązkiem młodego nauczyciela jest także uczestniczenie we wszelkich formach doskonalenia zawodowego. Pedagog dbający o swój rozwój korzysta m.in. z oferty ośrodków doskonalenia nauczycieli, szkoleń prowadzonych przez instytucje związane z edukacją i oświatą oraz wydawnictwa edukacyjne. W macierzystej szkole stażysta jest zobowiązany brać udział w posiedzeniach rady pedagogicznej, szkoleniach wewnątrzszkolnych, warsztatach itp. Warto, by korzystał ze spotkań i konsultacji prowadzonych przez doradcę metodycznego z ośrodka doskonalenia nauczycieli, a także obserwował lekcje otwarte innych nauczycieli. Uczestnicząc w tego typu zajęciach, wspólnie z koleżankami i kolegami ze swej szkoły, młody nauczyciel integruje się i identyfikuje z placówką, w której podjął pracę. Dobrze widziana jest także publikacja prasowa na łamach prasy pedagogicznej lub podobnego portalu internetowego (szczególnie wskazana w trakcie realizacji kolejnych stopni awansu zawodowego).

Nauczyciel powinien dbać o kontakt z uczniami oraz zdobywać wiedzę na temat ich warunków rodzinnych i materialnych, a także wzajemnych relacji w klasie. Wychowawca musi zadbać o dobre kontakty z rodzicami, nawiązać współpracę z pedagogiem szkolnym, poradnią pedagogiczno-psychologiczną, a także z instytucjami lokalnymi: policją, ośrodkiem zdrowia, ośrodkami kulturalno-oświatowymi, ośrodkami pomocy społecznej. Wszystko dla dobra uczniów...

Jak to ogarnąć?

Po pierwsze, nie załamywać się. Nabrać dystansu do uczniów, kolegów z grona pedagogicznego i rodziców. Nie tracić poczucia humoru i mimo wszystko zachować zimną krew. I być wytrwałym, nawet gdy doskwierają małe zarobki, niesforni uczniowie, czy szkolna biurokracja.

Dobrze też znaleźć osobę, do której ma się zaufanie i w trudnych sytuacjach jej się poradzić. Takie wzajemne wsparcie jest bardzo pomocne. Warto pamiętać, że nauczycielowi stażyście oraz nauczycielowi kontraktowemu odbywającemu staż, dyrektor szkoły przydziela spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych opiekuna stażu. Opiekunem nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego może być również nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze.

Do najważniejszych obowiązków opiekuna stażu należy przygotowanie wspólnie z nauczycielem planu rozwoju zawodowego na czas jego stażu. Plan ten powinien uwzględniać specyfikę szkoły oraz plan jej rozwoju, zadania do realizacji przez nauczycieli (zgodnie z rozporządzeniem MENiS), wymagania kwalifikacyjne, potrzebne do uzyskania kolejnego stopnia awansu, wiedzę, umiejętności i doświadczenia nauczyciela.
Opiekun powinien wspierać stażystę, krytycznie i obiektywnie oceniać jego pracę stażysty, systematycznie prowadzić dokumentację stażu, być szczerym i obiektywnym doradcą. Inną z powinności opiekuna stażu jest prowadzenie zajęć otwartych dla nauczyciela stażysty, który, zgodnie z rozporządzeniem, powinien uczestniczyć w takich zajęciach przynajmniej raz w miesiącu. Przygotowanie zajęć otwartych powinno polegać na zapoznaniu stażysty z tematyką, celami i metodami, jakie zostaną użyte podczas zajęć – z informacją o miejscu danej lekcji w ogólnym planie nauczania danego przedmiotu, wykazaniem związków celów danych zajęć z ogólnymi celami przyjętymi do przyjętego programu nauczania oraz wykazaniem szczególnych możliwości tkwiących w różnych metodach pracy stosowanych na lekcji.

Kolejne stopnie wtajemniczenia

Współczesny nauczyciel powinien odchodzić od roli instruktora, przekazującego jedynie wiedzę, stając się doradcą ucznia, wspomagając go w procesie integralnego rozwoju, uczyć otwartości na to, co nowe i wartościowe. W osiągnięciu tego celu pomocne są stopnie awansu zawodowego.

Po zakończonym pozytywnie stażu, kolejnym stopniem awansu zawodowego nauczyciela jest nauczyciel kontraktowy ubiegający się o awans na stopień nauczyciela mianowanego. O osiągnięcie tego stopnia można ubiegać się po przepracowaniu w szkole co najmniej dwóch lat od dnia nadania stopnia poprzedniego. Po zakończeniu stażu nauczyciel składa dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego. Swoją ocenę przedstawia również opiekun stażu i rada rodziców. Istotnym czynnikiem branym pod uwagę przy ocenie dokonań nauczyciela jest umiejętność porozumiewania się z uczniem i rodzicami, zdolności organizacyjne, skuteczność rozwiązywania trudnych spraw wychowawczych, bezpieczny rozwój dziecka w szkole. Współpraca z rodzicami przy rozwiązywaniu problemów indywidualnych i klasowych oraz aktywność nauczyciela w organizowaniu życia szkoły i środowiska również będą przedmiotem tej oceny. W przypadku uzyskania oceny pozytywnej nauczyciel kontraktowy składa wniosek o podjęcie postępowania egzaminacyjnego.

Następnym stopniem awansu zawodowego nauczyciela jest nauczyciel mianowany ubiegający się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego. Nauczyciel mianowany może rozpocząć staż na stopień nauczyciela dyplomowanego po przepracowaniu w szkole co najmniej roku od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego. Zgodnie z rozporządzeniem, do najważniejszych zadań nauczyciela należy doskonalenie warsztatu i metod pracy, pogłębianie wiedzy i umiejętności służących własnemu rozwojowi, a także podnoszeniu poziomu szkoły, w której nauczyciel pracuje. Dokumentuje on swoje osiągnięcia i zapisuje wykonywane przez siebie zajęcia, co znacznie ułatwia wprowadzanie korekt i trafne wyciąganie wniosków z prowadzonych zajęć. Gromadzenie konspektów i scenariuszy zajęć ułatwi nauczycielowi późniejsze zebranie dokumentacji do realizacji planu rozwoju zawodowego.

Celem reformy szkolnictwa była poprawa funkcjonowania szkół. Równoległym zmianom uległa struktura organizacyjna szkolnictwa, programy nauczania, zarządzanie i nadzorowanie oświatą, sposób oceniania i egzaminowania uczniów, ale również kształcenia i doskonalenia nauczycieli oraz system ich awansowania i finansowania.

***

Nie tak dawno sama, jako uczennica, siedziałam w szkolnej ławce i czekałam, aby mnie czegoś nauczono, coś zaproponowano czy zadano do przygotowania. Moja rola ograniczała się raczej do słuchania i notowania pilnie w zeszycie. Szkoła z lat osiemdziesiątych i ta z początku XXI wieku to dwa różne światy. Pozycja nauczyciela w szkole znacznie różniła się od dzisiejszej – pedagog wzbudzał ogólny szacunek, respekt, a czasem wręcz grozę. Wraz ze zmianą ustrojową nastąpiły spore przeobrażenia w szkole. Coraz częściej polskie gimnazja i licea, a nawet podstawówki, do złudzenia przypominają amerykańskie szkoły prezentowane w filmach...

Wiele moich koleżanek i kolegów zostało nauczycielami. Teraz stoją z drugiej strony katedry. Ciekawe, co sądzą o swojej pracy? A może napiszą o tym do Redakcji? Interesujące wypowiedzi opublikujemy na łamach „Wychowawcy”.

[1] Marta Jankowska, Szkolny debiut, czyli pierwszy rok w szkole, za: www.literka.pl
[2] Informacje o awansie zawodowym nauczyciela za: www.edu.info.pl