Nauczanie zróżnicowane

W społeczeństwie demokratycznym każdy uczeń powinien mieć szansę osiągnięcia sukcesu. Celem pracy nauczyciela jest kształcenie indywidualności ucznia i rozwijanie jego zdolności. Szkoła powinna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju. Należy w związku z tym dostosować proces kształcenia do indywidualnych różnic psychofizycznych w rozwoju poszczególnych uczniów przez dostosowanie treści, metod nauczania, środków dydaktycznych, form organizacyjnych i wszelkich działań pedagogicznych do zdolności ogólnych (inteligencji), uzdolnień, zainteresowań, umiejętności oraz tempa pracy każdego z uczniów. Celem tego indywidualnego podejścia jest zapewnienie podmiotowi uczenia się sukcesu na miarę jego własnych możliwości, a tym samym zagwarantowanie maksymalnych szans rozwoju (Grzegorzewska 2011: 174-185).

Amerykańska badaczka Carol Ann Tomlinson, zajmująca się zagadnieniami dydaktycznych możliwości dostosowania kształcenia do indywidualnych potrzeb i predyspozycji dzieci, zgodnymi z wyżej wymienionymi założeniami indywidualizacji, nazwała ten rodzaj oddziaływań pedagogicznych kształceniem zróżnicowanym, proponując wiele praktycznych i użytecznych dla nauczycieli, a zarazem nowatorskich rozwiązań  dotyczących organizacji procesu dydaktycznego skoncentrowanego na jednostce (tamże: 174). Koncepcja różnicowania kształcenia, wprowadzana w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, to zorientowany humanistycznie model procesu dydaktyczno-wychowawczego, polegający na takiej organizacji pracy na lekcji, aby uczniowie przez większość czasu byli zaangażowani w interesujące i wartościowe z ich punktu widzenia zadania (Grzegorzewska 2009).

Według C.A. Tomlinson, kształcenie zróżnicowane jest zorganizowanym, ale elastycznym sposobem proaktywnego dostosowania nauczania i uczenia do obecnego poziomu rozwoju uczniów i pomagania im w osiągnięciu maksymalnego wzrostu jako jednostkom uczącym się. Kształcenie zróżnicowane w rozumieniu tej autorki opiera się na trzech podstawowych założeniach: 1) różnimy się od siebie rodzajami inteligencji; 2) uczymy się, gdy rozumiemy informacje; 3) angażujemy się w zadanie, gdy tylko nieznacznie przekracza ono nasze możliwości. Należy stosować różnicowanie w zakresie treści, metod, kontroli, oceny, weryfikacji zdobytej wiedzy oraz organizacji przestrzennej klasy.

Powyższe elementy podlegają zróżnicowaniu ze względu na gotowość uczniów, ich zainteresowania oraz profil uczenia się, rozumiany jako preferowany sposób przyswajania wiadomości, na który składa się: styl nauki, rodzaj inteligencji czy neurobiologiczne predyspozycje do uczenia się, preferencje kulturowe. Przestrzenna organizacja pracy wiąże się z wydzieleniem przez nauczyciela niewielkich kącików w klasie, wyposażonych w materiały dydaktyczne dostosowane do siedmiu rodzajów inteligencji wyróżnionych przez Howarda Gardnera: 1) muzycznej, 2) cielesno-kinestetycznej, 3) logiczno-matematycznej, 4) językowej, 5) przestrzennej, 6) interpersonalnej, 7) intrapersonalnej, przeznaczonych do pracy indywidualnej oraz pracy grupowej. W zróżnicowanej klasie nauczyciel stara się wziąć pod uwagę wszystkie te aspekty, aby w optymalny sposób dotrzeć do każdego dziecka.

Carol Ann Tomlinson podkreśla, że nauczyciel nie może na co dzień różnicować wszystkiego dla wszystkich, gdyż to nie byłoby możliwe i zaburzałoby poczucie całościowości klasy. Jednak w sekwencji nauczania nauczyciel może wybierać te elementy, które pozwalają się różnicować. Również w swoim planie nauczania może uwzględnić zróżnicowanie zainteresowań dzieci, tak aby uczniowie mogli połączyć to, czego się uczą, z tym, co jest dla nich ważne (Grzegorzewska 2009: 30).

Koncepcja różnicowania kształcenia wpisuje się w postulat autonomii i podmiotowości ucznia, dlatego też wielu pedagogów w naszych szkołach różnicuje proces kształcenia, osiągając przy tym wymierne efekty, m.in. takie jak: aktywizacja i motywacja uczniów do nauki, łatwiejsze i  szybsze  zapamiętywanie treści nauczania, zaangażowanie i zadowolenie z uczestnictwa w lekcji, osiąganie sukcesów na miarę możliwości każdego wychowanka.

Elżbieta Trojan – Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Opolu

Literatura

Grzegorzewska S. 2009. Różnicowanie kształcenia w klasach początkowych, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Grzegorzewska S. 2011. Dydaktyczne możliwości zastosowania pedagogicznej idei indywidualizacji w edukacji wczesnoszkolnej, [w:] Pedagogika ogólna a teoria i praktyka dydaktyczna, pod red. M. Myszkowskiej-Litwy, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.