Sprawiedliwi wśród niesprawiedliwych

Polaka – antysemitę wciąż można spotkać w filmach, w literaturze faktu i w literaturze pięknej. Pozycjom tym towarzyszy zazwyczaj głośna medialna promocja, której brak całkowicie, gdy ukazują się książki o przeciwstawnej wymowie. Mało kto na przykład słyszał o książce Stelli Zylbersztajn, „Gdybym to ja była waszym dzieckiem”, piszącej o ratowaniu jej życia przez mieszkańców podlaskich wsi.

„Symbolem pomocy” niesionej Żydom w czasie II wojny stali się natomiast Niemcy m.in. dzięki filmowi Stevena Spielberga „Lista Schindlera” i książce Andrzeja Szczypiorskiego „Piękna pani Seidenmann”. Tymczasem przykładów na o wiele bardziej dramatyczne opowieści, pokazujące ofiarność Polaków w ratowaniu Żydów, można znaleźć tysiące. Dziś, według wstępnych danych instytucji badających literaturę przedmiotu, Polaków biorących udział w ratowaniu Żydów mogło być od trzystu tysięcy do miliona. Dziennikarka Hanna Krall podaje na przykład, że zaangażowanych w jej ratowanie w czasie wojny było 45 osób.

Wśród dwudziestu tysięcy odznaczonych na całym świecie medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” ponad sześć tysięcy to Polacy. - Jesteśmy siedemdziesiąt lat od rozpoczęcia wybuchu wojny i historycy nadal stają często bezradni wobec tak precyzyjnych wyzwań, jak pytanie o liczbę Polaków pomagających Żydom – przyznaje historyk Jan Żaryn - Ale mam nadzieję, że społeczeństwo polskie najlepiej sobie poradzi z tym problemem, jeśli będzie miało doskonalszą wiedzę na temat trudnych relacji polsko – żydowskich czasu II wojny światowej i po wojnie.

Taka wiedza jest gwarancją wolności wobec kłamstwa zewnętrznego. Wobec zewnętrznej manipulacji. Wobec wszystkiego, co nazywa się niesprawiedliwym osądem polskich postaw w czasie II wojny światowej. I to jest naszym zbiorowym obowiązkiem wobec rodziny Ulmów, Kowalskich, Baranków czy wobec tych wszystkich Polaków, którzy narażali życie, by ratować Żydów.

Lokalni Ulmowie

Niesprawiedliwy stereotyp Polaka – antysemity postanowił zmienić Instytut Pamięci Narodowej wspólnie z Narodowym Centrum Kultury. W tym roku obie te instytucje rozpoczęły program zatytułowany „Życie za życie”. Jego zadaniem będzie pokazanie, jak dalece Polacy zaangażowali się w ratowanie Żydów w czasie II wojny światowej, i jakie ponieśli ofiary. Obie te instytucje zwracają się również do Polaków, by składali własne lub znane im z przekazów relacje opowiadające o ratowaniu Żydów.

W ramach programu powstaną też audycje radiowe, filmy dokumentalne, książki. Dzisiaj na rynku są już dwie pozycje książkowe wydane przez IPN: „Pomoc Polakom dla ludności Żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939-1945”, jak również, „Sprawiedliwi i ich świat”, Mateusza Szpytmy, traktująca o rodzinie Ulmów.

- Kampania jest poświęcona Polakom, którzy z narażeniem własnego życia i życia najbliższych podejmowali bardzo ryzykowną próbę ratowania Żydów – wyjaśnia profesor Jan Żaryn, dyrektor Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej. – Usiłowali ratować tych, którzy byli najbardziej prześladowani przez niemieckiego okupanta, czyli Żydów i Polaków żydowskiego pochodzenia. W rasistowskim prawodawstwie niemieckim to rozróżnienie nie istniało. Chcemy przedstawić w tej kampanii Polaków, którzy pokazywali swoimi postawami, czym była dla nich solidarność i postawa chrześcijańskiego miłosierdzia.

Powinniśmy o tych ludziach wiedzieć i mówić o nich, bo oni wpisują się w kanon polskiego bohatera II wojny światowej. Bohatera, który powinien być znany z imienia i nazwiska, i tak samo nagradzany jak nasi wielcy twórcy Polskiego Państwa Podziemnego. Ich imieniem powinny być nazwane ulice, place. Oni powinni się stawać bohaterami Polski centralnej i lokalnej. Będziemy wzywać Polaków, by zauważyli w swoim otoczeniu, w swojej lokalnej społeczności „Ulmów”, bo było ich bardzo, bardzo wielu i im należy się cześć.