Pathos

Symbolika pozwala na skrót oceny sytuacji historycznej czy egzystencjalnej, w jakiej znajdują się bohaterowie. W tym filmie skrót jest w ogóle sposobem opowiadania. Twórca zamierzył sobie film epicki, w którym zajmie się nie tylko tragedią Katynia, ale i Polską w XX wieku na przykładzie kwestii katyńskiej. Skrót jednak nie zawsze dobrze służy temu filmowi. Wielowątkowość pozwala wprawdzie ukazać różnorodność postaw, jednak powoduje pewien chaos narracyjny, bo losy postaci co prawda się zazębiają, jednak ostatecznie są od siebie niezależne, stąd niekiedy nadmierne przyspieszenia akcji, przeskoki fabularne. To pozostawia duży niedosyt zwłaszcza w momentach, gdy bohaterowie muszą dwoma-trzema zdaniami zadeklarować swoją postawę wobec Katynia, ergo – wobec historii, wojny, komunizmu. Pod tym względem ten film przypomina Człowieka z żelaza, w którym historia też miała być opowiedziana za pomocą plakatowego skrótu. Katyń jest więc nierówny, choć niektóre fragmenty z pewnością wejdą do antologii najlepiej pamiętanych scen z twórczości Wajdy, jak wizyjna sekwencja mordu czy nieme wizerunki kobiet. I, niezależnie od oceny, to film bardzo ważny. Dla Wajdy stanowi rodzaj podsumowania zmagań z historią Polski.

W filmie Katyń dominuje pathos. To jednak pathos wiodący do oczyszczenia. O prawdzie trzeba mówić. Zmarłych trzeba opłakać. Nie po to jednak, by przeszłość rozpamiętywać i zatapiać się w nienawiści. Film kończy się strasznie, ale i patetycznie, bo wezwaniem modlitewnym, byśmy umieli „odpuszczać winowajcom”. I w tym chyba zawiera się istota przesłania tego dzieła.

Pathos i katharsis.