Szkoła dla Rodziców i Wychowawców

Opracowanie (Małgorzata Węgrzecka, Joanna Sakowska, dr Maria Talar)

publikacja 31.01.2013 23:57

Dorośli oczekują, że po odbyciu cyklu zajęć w szkole dla rodziców zostaną wyposażeni w sposoby, narzędzia, metody, które pozwolą im zmienić niesfornego łobuziaka w potulnego baranka. Przychodzą, aby zmienić dziecko, a w trakcie warsztatów „odkrywają”, że tak naprawdę muszą zmienić siebie.

Wychowawca 1/2013 Wychowawca 1/2013

 

Teoretyczne podstawy Programu Szkoły

Filozofia Programu sięga do podstaw teoretycznych zawartych między innymi w:

– teorii dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego,
– psychologii komunikacji,
– analitycznej teorii relacji z obiektem,
– systemowym ujęciu rodziny.

W ofercie kierowanej do rodziców i nauczycieli najczęściej używa się sformułowań: „warsztat umiejętności wychowawczych”, „nauka skutecznego porozumiewania się z dzieckiem”. Dorośli oczekują, że po odbyciu cyklu zajęć w szkole dla rodziców zostaną wyposażeni w sposoby, narzędzia, metody, które pozwolą im zmienić niesfornego łobuziaka w potulnego baranka. Przychodzą, aby zmienić dziecko, a w trakcie warsztatów „odkrywają”, że tak naprawdę muszą zmienić siebie. Zmienić sposób myślenia o dziecku, zrozumieć je, poznać jego potrzeby i zaakceptować je takim, jakie jest, czyli zacząć traktować dziecko dialogowo.

Bez dialogu nie ma wychowania. Jest on podstawą, konstrukcją i niezbędnym warunkiem wszelkich oddziaływań wychowawczych. To właśnie języka dialogu (a nie metod wychowawczych) uczy Szkoła dla Rodziców i Wychowawców. W dialogu nie ma miejsca na manipulację, przemoc, brak szacunku. Dialog to miłość.

Motto Programu brzmi: wychowywać to kochać i wymagać. Dialogowe wychowanie nie ma nic wspólnego z liberalizmem, ustępowaniem dziecku czy przyzwalaniem na zło. „Kocham cię takim, jakim jesteś, akceptuję twoją inność, twoje uczucia i potrzeby i nie zgadzam się na niewłaściwe zachowania, łamanie norm, nieprzestrzeganie ustaleń…”. Uczestnicy zajęć uświadamiają sobie, że możliwe jest dialogowe wychowanie do samodyscypliny i że różni się ono od dotychczas stosowanego dyscyplinowania dziecka. Bez dialogu nie ma więzi. A więź, czyli dobry kontakt emocjonalny w rodzinie, to najważniejszy czynnik chroniący w profilaktyce zachowań ryzykownych (agresja, przedwczesna inicjacja seksualna, zażywanie środków uzależniających itd. – badania J. D. Hawkinsa, 1994).

Plan zajęć Szkoły

Zajęcia Szkoły realizowane są metodą warsztatową, z zastosowaniem praktycznych ćwiczeń takich jak drama, powrót do wspomnień z dzieciństwa, autorefleksja, wymiana doświadczeń, stosowanie nowych sposobów komunikowania się. Uczestnicy dość szybko zaczynają rozumieć, że ich problemem nie jest „trudne dziecko” (z takim przekonaniem często rozpoczynają zajęcia), ale że przyczyna ich kłopotów wychowawczych często tkwi w nich samych i w nieprawidłowo tworzonych relacjach z dzieckiem. Zaczynają pracować nad sobą, dostrzegać błędy, które popełniali, porozumiewając się z dzieckiem w sposób tradycyjny, odkrywają i uczą się, jak wykorzystywać w praktyce rodzicielskiej własne możliwości, których wcześniej nie dostrzegali/byli świadomi.

Proces ten czasami wymaga od uczestników warsztatów wewnętrznego przeżycia treści zajęć oraz otwarcia się na inne osoby w grupie. Niejednokrotnie towarzyszą temu silne uczucia, cierpienie i radość, ale zdarza się też, że między uczestnikami powstają silne więzi, wzajemnego zrozumienia i wsparcia.

Plan zajęć obejmuje:

1) rozwój i opanowanie konkretnych umiejętności wychowawczych, jak:

• nawiązanie efektywnej współpracy z dzieckiem;
• modyfikowanie niepożądanych lub nieodpowiednich zachowań bez stosowania przemocy;
• uwalnianie siebie i dzieci od ograniczającego lub wręcz zaburzającego rozwój osobowości funkcjonowania w rolach;
• mądre wspieranie procesu usamodzielniania się dziecka;
• pomoc w rozwoju pozytywnego i realistycznego obrazu siebie, swoich możliwości i zdolności, a także wzrost zaufania i szacunku do siebie jako wartościowego człowieka;
• rozpoznawanie, wyrażanie i akceptowanie uczuć, a także radzenie sobie z tzw. trudnymi uczuciami w duchu poszanowania godności osobistej człowieka;
• umiejętność aktywnego, wspierającego słuchania;
• wyrażanie rodzicielskich oczekiwań i ograniczeń w taki sposób, by były one przez dziecko respektowane;

2) edukację rodziców i wychowawców w zakresie rozwoju potrzeb dziecka, zagrożeń, czynników ryzyka i profilaktyki, kontaktu z dzieckiem, komunikacji i rozwiązywania problemów, wyznaczania norm i wymagań w rozwoju dziecka;

3) uświadomienie rodzicom i wychowawcom, że:

• skuteczność wychowania w znacznym stopniu zależy od osoby wychowującego – aby zmienić dziecko, często należy zacząć od zmiany siebie;
• skuteczne wychowanie nie może mieć miejsca, jeśli wychowujący nie opiera go na jasnym i czytelnym systemie wartości, który sam posiada/wyznaje i realizuje;

4) pogłębianie samoświadomości i refleksji na temat skuteczności określonych metod wychowawczych, ułatwienie zakwestionowania niektórych funkcjonujących potocznie stereotypów i mitów wychowawczych.

Realizacja programu Szkoły równolegle wśród rodziców i nauczycieli daje możliwość:

1) tworzenia wspólnego, jednorodnego środowiska wychowawczego, co w myśl aktualnej wiedzy jest w profilaktyce jedną z najskuteczniejszych metod wszelkich zachowań patologicznych;

2) umacniania rodziny w jej prawidłowym funkcjonowaniu przez naprawę i ochronę więzi emocjonalnych, budowanie klimatu zaspokajającego potrzeby miłości, bezpieczeństwa i akceptacji;

3) tworzenia lokalnych grup wsparcia, w których rodzice i nauczyciele nie tylko mogą zyskiwać pomoc w rozwoju życia osobistego, rodzinnego i zawodowego, ale również inicjować zmiany na rzecz rodziny i szkoły w społeczności lokalnej.

Warsztaty odbywają się w cyklu dziesięciu 4-godzinnych spotkań (łącznie 40 godzin zajęć). Spotkania odbywają się co tydzień. Grupa liczy 12 – 15 osób, bo taka liczba uczestników pozwala na efektywne prowadzenie warsztatu.

 

 

Tematyka zajęć

Szkoła dla Rodziców i Wychowawców jest nieustającą nauką dialogu z dzieckiem. Jest to program spotkań mających na celu doskonalenie umiejętności nawiązywania autentycznych relacji z dziećmi lub wychowankami.

Część I dotyczy relacji dorosły – dziecko. Tematyka:

  • wyrażanie oczekiwań i ograniczeń konsekwentnie i z szacunkiem dla dziecka, w taki sposób, aby były one przez dziecko respektowane;
  • rozpoznawanie, wyrażanie i akceptowanie uczuć, w tym tzw. trudnych, w duchu

poszanowania godności osobistej człowieka;

  • aktywne, wspierające słuchanie;
  • motywowanie dziecka do współdziałania, wdrażanie do obowiązków szkolnych i domowych;
  • modyfikowanie niepożądanych lub nieodpowiednich zachowań dziecka bez stosowania

jakichkolwiek form przemocy;

  • uwalnianie dzieci od grania ról narzuconych w domu i w szkole;
  • wspieranie procesu usamodzielniania się dziecka;
  • budowanie realnego poczucia własnej wartości poprzez dostrzeganie zarówno mocnych stron i wysiłków dziecka, jak i jego trudności i ograniczeń;
  • konstruktywne rozwiązywanie konfliktów;
  • nauka samodyscypliny.

Część II uczy budowania relacji między dziećmi. Główne tematy to:

  • zazdrość między rodzeństwem – przyczyny, sposoby reagowania;
  • ryzyko używania porównań;
  • rodzicielskie dylematy – sprawiedliwość, egoizm, ulubieńcy;
  • szkodliwość rywalizacji – zalety współpracy;
  • role w rodzinie – ich wpływ na relacje;
  • kłótnie dzieci – przyczyny, sposoby reagowania.

Część III, skierowana do rodziców i wychowawców nastolatków, uwzględnia problemy wieku dorastania:

  • młodzieńczy bunt;
  • pragnienie akceptacji;
  • potrzeba decydowania o sobie;
  • przedwczesne zainteresowanie seksem;
  • narkotyki;
  • niebezpieczeństwo mediów.

Wyjątkowi nauczyciele

Ogromne zainteresowanie programem zarówno ze strony rodziców jak i psychologów zrodziło potrzebę przeszkolenia na terenie całego kraju profesjonalistów z placówek oświatowych (głównie poradni psychologiczno-pedagogicznych), którzy mogliby na miejscu realizować warsztaty. Tworzenie bazy edukatorów rozpoczęło Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej – od 2010 roku wchodzące w skład nowej instytucji pod nazwą Ośrodek Rozwoju Edukacji.

W trosce o poziom nauczania w Szkole, zarówno sam program jak i jego nauczyciele są poddawani systematycznej ewaluacji. Tylko po przejściu ewaluacji zewnętrznej realizator może zostać wpisany do bazy osób rekomendowanych przez ORE do prowadzenia zajęć. Lista rekomendowanych realizatorów znajduje się na stronie www.ore.edu.pl. Szczegółowe dane dotyczące ewaluacji programu i edukatorów zawierają Zeszyty metodyczne 3 i 9.

Struktura organizacyjna Szkoły jest trójstopniowa:

  1. Ośrodek Rozwoju Edukacji.
  2. Koordynatorzy – edukatorzy, którym ORE powierza funkcję koordynatora Programu na terenie danego obszaru (np. województwa) lub określonego zadania.
  3. Realizatorzy – psycholodzy/pedagodzy realizujący program Szkoły dla Rodziców i Wychowawców na terenie całego kraju.

Realizatorzy Szkoły – psycholodzy oraz pedagodzy przygotowani do pełnienia tej funkcji, mający:

• doświadczenie w pracy psychoedukacyjnej z grupą dorosłych,
• umiejętności terapeutyczne (np. ukończona socjoterapia),
• ukończone szkolenie przewidziane programem.

Grupa realizatorów liczy 600 osób. Ich zadaniem jest prowadzenie szkoleń dla rodziców i wychowawców.

Koordynatorzy – liderzy programu, którzy ukończyli kurs kwalifikacyjny na edukatora, działają w poszczególnych województwach. Ich zadaniem jest inicjowanie działań wychowawczych na terenie własnego województwa, a tym samym kreowanie regionalnego środowiska wychowawczego, w którym zostanie zbudowany klimat sprzyjający mądremu i dobremu wychowaniu.

Koordynatorzy krajowi to Joanna Sakowska i Maria Talar.

 

 

Siedziba Szkoły

Szkoła dla Rodziców i Wychowawców ma zasięg ogólnopolski. Wdrażaniem projektu zajmują się różne podmioty, z którymi współpracują liderzy i realizatorzy. Warsztaty znajdują się w stałej ofercie kursów instytucji szkoleniowych, doradczych i pomocowych, adresujących swoje działania do rodziców (także przyszłych rodziców, np. narzeczonych) oraz profesjonalistów pracujących z dziećmi i młodzieżą (nauczyciele, pedagodzy szkolni itp.).

Organizowaniem zajęć zajmują się poradnie psychologiczno-pedagogiczne, ośrodki doskonalenia nauczycieli, organizacje trzeciego sektora, wspólnoty kościelne i in. Warsztaty realizowane są także na zlecenie jednostek samorządu terytorialnego, szkół czy przedszkoli. Program Szkoły wykorzystywany jest w trakcie zajęć ze studentami i słuchaczami studiów podyplomowych.

Uczniowie szkoły

Szkoła dla Rodziców i Wychowawców to program zajęć psychoedukacyjnych przeznaczony zarówno dla rodziców, jak i dla nauczycieli świadomych tego, że w swoim zawodzie zawsze są wychowawcami. Nie ma znaczenia wiek i liczba dzieci w rodzinie, ani rodzaj problemów, z jakimi przychodzą.

Program służy pomocą tym, którzy już doświadczają kłopotów wychowawczych w kontaktach z dziećmi, ale także tym, którzy chcąc uniknąć błędów w przyszłości, poszukują wiedzy i umiejętności wychowawczych.

Szkoła adresowana jest do wszystkich rodziców i wychowawców, czasem przestraszonych, bezsilnych, obarczonych poczuciem winy, a przecież pełnych miłości i dobrych intencji, często samodzielnie poszukujących odpowiedzi na dręczące ich pytania. Szkoła może również wspierać te rodziny, w których już występują niepokojące objawy, jak wagary, agresja czy kontakt ze środkami uzależniającymi.

Podsumowując, adresatami programu są:

  • rodzice;
  • nauczyciele i wychowawcy;
  • katecheci, duszpasterze, siostry zakonne;
  • pracownicy socjalni, kuratorzy sądowi, policjanci;
  • profesjonaliści zainteresowani prowadzeniem Szkoły;
  • osoby, którym zależy na dobrym porozumiewaniu się z innymi.

W różnych miejscach Polski program jest realizowany w grupach podstawowych, grupach wsparcia lub tematycznych. Wśród nich wymienić można:

  • grupy podstawowe dla rodziców i wychowawców: 40 godzin warsztatów w cyklu 10 spotkań raz w tygodniu, najczęściej w godzinach popołudniowych;
  • grupy podstawowe dla profesjonalistów (pedagogów lub psychologów), przygotowujące do prowadzenia zajęć z rodzicami lub wychowawcami: 40 godzin warsztatów weekendowo lub w bloku 5-dniowym;
  • grupy wsparcia dla absolwentów kursu podstawowego – spotkania najczęściej odbywają się raz w miesiącu i trwają około 3 – 4 godzin;
  • grupy wsparcia dla realizatorów programu – spotkania odbywają się raz na 2 – 3 miesiące.

Rekrutacja grup warsztatowych jest wielokanałowa. Liderzy wykorzystują w tym celu Internet i środki masowego przekazu (ogłoszenia, artykuły, audycje). Informacje o warsztatach są zamieszczane w instytucjach adresujących swą ofertę do potencjalnych beneficjentów Szkoły (ulotki, ogłoszenia). Projekt jest prezentowany w trakcie spotkań z nauczycielami i pedagogami szkolnymi (szkolenia, konferencje itp.) oraz rodzicami (np. w trakcie wywiadówek).

Jeśli projekt funkcjonuje przez pewien czas w jakimś środowisku, zyskuje renomę i nie wymaga dalszej promocji – beneficjenci rekomendują zajęcia swoim znajomym i zdarza się, że chętnych do wzięcia udziału w warsztatach jest więcej niż miejsc (wtedy tworzone są listy oczekujących).

Inna droga rekrutacji to skierowanie przez poradnię, pedagoga szkolnego czy psychologa. Niekiedy w projekt angażują się osoby oddelegowane przez przełożonych (np. dyrekcje szkół, poradni) w celu doskonalenia umiejętności zawodowych.

Szkoła dla szczególnych odbiorców

Poza sytuacjami spotykanymi najczęściej (rodzina biologiczna, żyjąca razem, tzn. w tym samym czasie i przestrzeni, ze zdrowymi dziećmi) program znajduje zastosowanie w przypadkach rodzin będących w znacznie trudniejszych sytuacjach. Dla wyjątkowych odbiorców doświadczeni pedagodzy i psychologowie Szkoły dla Rodziców przygotowali odrębne propozycje zajęć. Są one opisane w wymienionych niżej publikacjach:

  • „Wyjątkowe rodzicielstwo” – scenariusze zajęć warsztatowych dla rodziców dzieci niepełnosprawnych – Małgorzata Górecka (we współpracy z J. Hanusz, A. Kucharską-Zygmunt i A. Zygmunt), Zeszyty metodyczne 4.
  • „Szkoła dla rodziców adopcyjnych” – Joanna Ciżmowska, Zeszyty metodyczne 5.
  • „Szkoła wobec mobilności zawodowej rodziców i opiekunów” – niezbędnik nauczycieli mających wśród uczniów dzieci, których matka lub ojciec lub oboje rodziców dłuższy czas przebywają w celach zarobkowych za granicą, a dziecko pozostaje w kraju pod opieką pozostałego rodzica albo innych osób – Ewa Kozdrowicz, Bartłomiej Walczak, Zeszyty Metodyczne 8.

 

 

Efekty nauczania

Program uświadamia rodzicom i wychowawcom, że skuteczność wychowania w dużej mierze zależy od nich samych. To ich system wartości – jasny, wyznawany i realizowany – oraz umiejętność wyciągania wniosków na temat skuteczności określonych metod wychowawczych mają największy wpływ na wychowanie.

Dzięki metodzie warsztatowej uczestnicy zajęć dość szybko zaczynają sami rozumieć, że ich problemem nie jest trudne dziecko, ale że przyczyna ich kłopotów wychowawczych często tkwi w nieprawidłowych relacjach z dzieckiem, które budują oni sami. Taka świadomość pozwala przyjąć na siebie odpowiedzialność za wychowanie dzieci.

Od momentu, gdy program wszedł w życie, przeszkolonych zostało około 5000 psychologów i pedagogów, z których część prowadzi na swoim terenie pracę z rodzicami i wychowawcami. Program wciąż cieszy się ogromną, niesłabnącą mimo upływu lat popularnością.

Do 2012 roku objęto programem ponad 150 000 rodziców i wychowawców oraz ponad 6 000 profesjonalistów. W okresie ostatnich pięciu lat zorganizowano 73 konferencje regionalne i 78 seminariów dla realizatorów.

Efektem jest przeszkolona rzesza ludzi przygotowanych do stosowania w praktyce tego, czego doświadczyli i czego się nauczyli, często inicjujących wciąż nowe działania, dzięki którym idea Szkoły dla Rodziców i Wychowawców coraz bardziej się rozpowszechnia. Zdarza się, że osoby biorące udział w zajęciach same zaczynają się spotykać, tworzą grupy samopomocowe, a potem stowarzyszenia lokalne działające na rzecz zmian w środowisku wychowawczym. Kalendarium wydarzeń Szkoły znajduje się na stronie internetowej ORE.

Szczegółowe informacje na stronie Aktualności Szkoły dlaRodziców i Wychowawców http://www.ore.edu.pl/s/220 oraz Kalendarium wydarzeń http://www.ore.edu.pl/s/280.

W odpowiedzi na aktualne środowiskowe potrzeby podejmowane są różnorodne działania i inicjatywy wspomagające i poszerzające założenia programu.

Przykłady takich działań:

  • powoływanie stowarzyszeń (ogólnopolskich i regionalnych);
  • prowadzenie grup wsparcia dla absolwentów Szkoły; klubów dla rodziców; grup spotkaniowych;
  • powstanie Szkoły dla Babć – jej popularność wciąż rośnie;
  • dotarcie z programem m.in. do matek przebywających w więzieniu (Stalowa Wola) czy do rodziców romskich (Zakopane);
  • coraz szersza współpraca z uczelniami wyższymi (zajęcia dla studentów) i placówkami (różnego szczebla) pomocy społecznej.

Szkoła działa nie tylko w kraju, ale i za granicą – od 2008 roku jest realizowana na Litwie. Stało się to możliwe dzięki międzynarodowej umowie Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej (obecnie Ośrodek Rozwoju Edukacji) i Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Wilnie i przeszkoleniu trzech grup psychologów litewskich.

Uczestnicy zajęć w ankietach ewaluacyjnych mówią m.in. o korzyściach osobistych i zawodowych.

  1.  Korzyści osobiste:
  • lepszy kontakt z własnymi dziećmi;
  • lepsza komunikacja z rodziną i otoczeniem;
  • lepsza umiejętność rozwiązywania problemów z dziećmi;
  • dostrzeganie błędów wychowawczych popełnianych w stosunku do dzieci;
  • bardziej precyzyjne formułowanie własnych oczekiwań;
  • mniejsze obciążenie psychiczne;
  • podjęcie aktywnej pracy nad zmianą relacji z dziećmi i najbliższymi.

2. Korzyści zawodowe:

  • lepsza komunikacja z uczniami i rodzicami;
  • większe poczucie kompetencji;
  • większa łatwość nawiązywania kontaktu z drugim człowiekiem;
  • lepsza współpraca z rodzicami;
  • większa umiejętność zdefiniowania problemu;
  • większa możliwość wykorzystania elementów edukacyjnych w prowadzeniu spotkań z rodzicami, rad pedagogicznych oraz innych zajęć psychoedukacyjnych;
  • inspiracja do napisania własnego programu takich zajęć;
  • świadomość uzyskania doskonałej metody, która w uporządkowany sposób pozwala zająć się wychowaniem, poszerza wiedzę i umiejętności warsztatowe, umożliwia lepsze rozumienie rodziców.

Szkoła dla Rodziców i Wychowawców przynosi wymierne efekty w postaci lepszego radzenia sobie z dziećmi i problemami wychowawczymi przy jednoczesnej rezygnacji ze stosowania przemocy i wykorzystywania władzy na korzyść zaufania do dziecka/okazywania dziecku zaufania, akceptacji jego pragnień i odczuć, choć bez uległości i przesadnej troski.

Opracowanie:
Małgorzata Węgrzecka – absolwentka Programu Szkoły dla Rodziców i Wychowawców, polonistka, redaktor naczelny „Świerszczyka”
Joanna Sakowska – autor Programu Szkoły dla Rodziców i Wychowawców, ogólnopolski koordynator Programu i edukator
dr Maria Talar – koordynator i edukator Programu  Szkoły dla Rodziców i Wychowawców