Maria Fortuna-Sudor: – Jak doszło do udziału Księdza, wtedy jako kleryka seminarium duchownego, w proteście głodowym zorganizowanym w 1985 r. w Bieżanowie?

Ks. Ryszard Umański: – Po 30 latach od tamtych wydarzeń trudno pamiętać szczegóły, ale myślę, że dotarła do mnie ulotka informująca, że taki protest przeciwko temu, co zrobiono ks. Jerzemu Popiełuszce, i przeciwko atakom na Kościół trwa. Toteż wykorzystałem wolny czas wiosennych ferii i zamiast pojechać do domu, przyjechałem do Bieżanowa.

– Czy przełożeni w seminarium wiedzieli, że ich kleryk uczestniczy w proteście głodowym?

– Nie wiedzieli. Chciałbym podkreślić, że to był mój wolny czas, który postanowiłem w ten sposób wykorzystać.

– Miał Ksiądz z tego powodu kłopoty? SB zainteresowało się klerykiem?

– SB zaczęło mnie szukać później. Najpierw przeszukiwano seminarium w Krakowie, a potem esbecy skierowali swe kroki do Częstochowy. Wtedy śp. ks. prof. Józef Życiński, który pochodził z tej samej parafii, dał sygnał, że jestem poszukiwany przez SB i już mnie namierzono. Równocześnie zaproponował, żebym sam powiadomił o tym rektora seminarium. I tak zrobiłem. Ksiądz rektor powiedział, że to już nie on podejmie decyzję, co ze mną będzie dalej. Nieoficjalnie wiem, że były na niego bardzo mocne naciski ze strony SB. Nawet podobno pokazywano mu jakieś zdjęcia. W takiej niepewności trzymano mnie przez kolejne lata, co nie było łatwe dla mnie ani dla mojej mamy. Nie wiedziałem, co SB może zrobić.

– Annę Walentynowicz poznał Ksiądz w Bieżanowie. Jednak nie wszyscy tam protestujący tę znajomość kontynuowali. Co sprawiło, że ten kontakt się utrzymał?

– Zaprzyjaźniliśmy się bardzo. Podziwiałem Anię za jej działalność i odwagę. Ona uczyła mnie prawdziwego patriotyzmu. Pokazywała, co jest białe, a co czarne. Spotykałem się z nią jeszcze jako kleryk, a później, gdy już zostałem księdzem, zawsze gdy planowaliśmy Msze św. w intencji Ojczyzny, informowałem o tym Anię i ona przyjeżdżała. Była również w Radomsku, gdzie odsłoniliśmy tablicę upamiętniającą męczeńską śmierć ks. Jerzego Popiełuszki. Czasem Ania przyjeżdżała, abyśmy mogli się spotkać i porozmawiać...

– No właśnie, jaka była Anna Walentynowicz?

Jak ją Ksiądz zapamiętał?

– Mógłbym ją nazwać osobą świętą. Jeśli chodzi o sprawy patriotyczne, religijne, to Ania nie zrobiła nic, jeśli wcześniej tego nie omodliła. Nie zaczęła dnia bez udziału we Mszy św. Każdą decyzję musiała wcześniej przemodlić. Nieraz uczestniczyłem w tych modlitwach. 80. urodziny  Anny Walentynowicz zorganizował śp. Prezydent RP Lech Kaczyński. Wtedy zostałem poproszony o odprawienie Mszy św. w intencji jubilatki.

To też było dla mnie wielkie wyróżnienie. Muszę dodać, że mieliśmy wiele planów, bo Ania była wciąż aktywna, zaangażowana. Kiedy byłem na jej pogrzebie, a właściwie na dwóch pogrzebach, rozmawiałem z miejscowym proboszczem, który powiedział to samo – że Ania codziennie przychodziła do kościoła, aby się pomodlić.

Niedawno ktoś, kto przymierza się do robienia filmu o Solidarności, zapytał mnie, co sądzę o Annie Walentynowicz. Odpowiedziałem, że wystarczy przyjrzeć się jej życiu, aby poznać idee Solidarności oraz późniejsze przekręty w tej organizacji. Przecież Solidarność powstała dzięki Ani, a potem, gdy ta niezwykle odważna kobieta już nie była potrzebna, zepchnięto ją na margines.

– A jak Anna Walentynowicz odnosiła się do tego faktu?

– Ona już za życia była legendą Solidarności. Dla niektórych – bardzo niewygodną osobą, która podkreślała, że bez względu na konsekwencje zawsze będzie służyć prawdzie. Tu warto przypomnieć, że pierwsze informacje, które przekazywała o prezydencie Wałęsie, dla wielu wydawały się na początku jakimś oszołomstwem, tymczasem dzisiaj okazują się prawdą.

Ania solidaryzowała się ze zwykłymi ludźmi. Dzięki Bogu, jej postawę dostrzegł i docenił śp. Lech Kaczyński. Wielka szkoda, że jej życie przerwała katastrofa smoleńska, ale nawet ta śmierć w jakiś sposób przypomina jej postawę. Pamiętam, jak przed drugim pogrzebem rozmawiałem z jej synem, który stwierdził, że Anna Walentynowicz nawet po śmierci nie da spokoju kłamstwu i że będzie tej prawdy nadal bronić.

– Miał Ksiądz razem z Anną Walentynowicz lecieć do Katynia...

– Ania starała się, żebym jej towarzyszył w takich ważnych wydarzeniach. Kilka lat wcześniej tym samym samolotem, w gronie wielu osób, które zginęły pod Smoleńskiem, lecieliśmy do Uzbekistanu, gdzie Ania zadbała o groby polskich dzieci, które tam zmarły w czasie II wojny światowej. Początkowo wyraziłem zgodę na wyjazd do Katynia, ale byłem już proboszczem i miałem więcej obowiązków. W czwartek Ania ponownie do mnie zadzwoniła i powiedziała, że jest dla mnie miejsce w samolocie. Niestety, odmówiłem jej. Przeprosiłem, tłumacząc się autokarową pielgrzymką do Rzymu, na którą jechałem z parafianami. I kiedy w sobotę wchodziliśmy na plac św. Marka w Wenecji, odebrałem telefon z informacją o tej katastrofie...

– Zastanawiał się Ksiądz nad tym, co się stało, dlaczego Ksiądz żyje?

– To pytanie jest dla mnie wciąż otwarte. Zadałem je, klęcząc przy grobie Jana Pawła II. Nie usłyszałem odpowiedzi. Nie wiem, może kiedyś się dowiem.