Wszystko zaczęło się od dwóch zakonnych „złotych rączek” – braci Tacjana i Ubalda, którzy przed ponad stu laty przybyli do wioski Panewniki Stare, by stojący do dziś domek przerobić na klasztor. Trzy lata później rozpoczęła się budowa potężnej, neoromańskiej bazyliki i klasztoru, które dziś są nazywane Śląskim Asyżem. Mieszka tam ponad stu duchownych. Są wśród nich bracia pracujący w klasztorze jako krawcy, ogrodnicy czy stolarze, ale są też wykładowcy mieszczącego się tam seminarium oraz zakonnicy „do wynajęcia”, którzy zastępują chorych księży lub jeżdżą z rekolekcjami. – To bardzo typowe dla franciszkanów, którzy od początku byli wędrownymi kaznodziejami – tłumaczy o. Ezdrasz, zakonny archiwista.

Strzał w dziesiątkę

Ale na początku wieku byli tacy, którzy dziwili się, że franciszkański architekt i budowniczy – brat Manswet Fromm buduje monumentalny kościół w... lesie. I była w tym jakaś racja. – Kierowcy nie uwierzą, ale często zatłoczona dziś ul. Panewnicka w Katowicach była wtedy leśnym duktem – opowiada o. Ezdrasz. W krajobraz miasta wrosła nie tylko architektura kompleksu religijnego braci mniejszych, ale nade wszystko duch św. Franciszka.

Pomysł zakonników w brązowych habitach nie był jednak taki zły, bo Górny Śląsk przeżywał wówczas okres burzliwego rozwoju przemysłu, przybywało tam coraz więcej ludzi, którzy potrzebowali opieki duchowej, i to był powód sprowadzenia franciszkanów z Góry Świętej Anny do Panewnik. Z czasem spokojna wieś rozrosła się i stała częścią Katowic.

Dziś panewnicki klasztor jest stolicą franciszkańskiej prowincji, do której należą klasztory w ośmiu krajach: od Rosji, Estonii, Białorusi i Ukrainy aż po Polskę, Czechy, Niemcy i Austrię.

– Prowincja ta jest jedyną na świecie franciszkańską prowincją, do której należą zakonnicy dwóch obrządków: zachodniego i wschodniego – mówi o. Ezdrasz. Dodaje, że otwarcie na inne kultury, narodowości i języki było w Panewnikach obecne od początku, bo już przed stu laty w klasztorze tym mówiono i po polsku, i po niemiecku.

Różnorodność widać też w obowiązującej u panewnickich franciszkanów niepisanej zasadzie, że zakonnicy, wstępując do klasztoru, zmieniają dotychczasowe imiona na inne – im dziwniejsze, tym lepsze! Są więc bracia, którzy wybrali sobie imiona starotestamentalne (Ezdrasz, Izajasz), anglosaskie (Alan, Roland), wschodnie (Dymitr, Igor), germańskie (Ginter, Manfred), słowiańskie (Witosław) czy rzymskie (Petroniusz).

Śląskie Greccio

Ale Panewniki najbardziej znane są z bożonarodzeniowej szopki, która jest największa czy też jedna z największych w Europie. Zajmuje całe prezbiterium bazyliki. Chętnych, by ją zobaczyć, jest tak wielu, że franciszkanie zorganizowali nawet własną służbę kierowania ruchem samochodów. Wyposażeni w krótkofalówki, robią to nie gorzej niż zwykła drogówka.

– W panewnickiej bazylice ograniczają nas już rozmiary prezbiterium – tłumaczy o. Alan, proboszcz panewnickiej parafii. – Wymiary naszej szopki raczej nie ulegną zmianie. Zagospodarowaliśmy już maksymalną przestrzeń, na której rozciąga się betlejemski pejzaż. Wykorzystaliśmy całą szerokość prezbiterium, czyli 25 m. Podobnie jest z wysokością, architektura wnętrza pozwala na 18-metrową konstrukcję.

Franciszkanie nie zajmują się szczegółowymi statystykami. Nie wiedzą dokładnie, ile osób każdego roku przybywa do ich świątyni, by podziwiać szopkę. – Obserwujemy tylko samochody, a nawet autobusy, które przyjeżdżają do nas z różnych stron – mówi o. Dymitr, przełożony klasztoru. Franciszkanie nie narzekają na tłumy. Choć wiodą życie zakonne i szukają na co dzień ciszy, obecność wiernych sprawia im radość. – Jesteśmy przyzwyczajeni do bazyliki – mówi o. Dymitr. – Duszpasterstwo towarzyszy franciszkanom od początku – dodaje.

Klasztor otacza kalwaria ze stacjami Drogi Krzyżowej. Jest to zwykle miejsce ciszy, ale raz w roku trudno jest tam o skupienie. Wakacyjną porą odbywa się m.in. Festiwal Piosenki Ekologicznej „Ekosong”, na który przybywają młodzi z całej Polski. Nagrodą dla zwycięzcy festiwalowego konkursu jest statuetka z przebibetonem – wymyślonym kwiatem, który symbolizuje nadzieję na czyste środowisko.

Ekologia jest zresztą ważną składową franciszkańskiej duchowości. Św. Franciszek z Asyżu został nawet ogłoszony przez Jana Pawła II patronem ekologów. Franciszkanie prowadzą też duszpasterstwo akademickie dla mieszkańców pobliskich akademików, a także są kapelanami w sąsiednim kompleksie klinik Śląskiej Akademii Medycznej.

Ważne 800-lecie

Światowe uroczystości związane z 800-leciem charyzmatu franciszkańskiego obchodzone były w kwietniu br. w Asyżu i Rzymie. 800 lat istnienia zakonu świętowali też od 30 września do 4 października w Krakowie polscy franciszkanie. Na obchody złożyły się m.in.: sympozjum naukowe, koncerty, mecz piłki nożnej oraz dzień otwarty we franciszkańskich klasztorach.

W Polsce jubileusz obchodzony był przez dziesięć rodzimych prowincji franciszkańskich, należących do trzech gałęzi zakonu: Braci Mniejszych, tzw. obserwantów, Braci Mniejszych Konwentualnych i Braci Mniejszych Kapucynów. Miejscem centralnych obchodów był Kraków, w którym swoje siedziby mają cztery prowincje franciszkańskie. Mieści się tam także najstarszy klasztor franciszkański, istniejący od 1236 r.