Poczytaj mi, proszę

Mateusz Wyrwich

publikacja 13.10.2009 23:54

Na świecie działa ich kilkadziesiąt. Nazywają się bibliotekami podwórkowymi, bibliotekami polowymi, bibliotekami u progu drzwi czy bibliotekami pod latarnią. Choć mają różne nazwy, mają ten sam podstawowy cel: pokazać ubogim, opuszczonym dzieciom świat książki i zachęcić je do czytania. Niedziela, 11 października 2009

Poczytaj mi, proszę



Warszawska Praga uchodząca w mieście za zakazaną dzielnicę. Ulica Targowa. Przedwojenny kwartał kamienic, które przez ponad pół wieku nie były remontowane. Kilka ciemnych, przytłaczających podwórek studni przechodzących jedno w drugie, przylegających do hałaśliwej ulicy i nasypu kolejowego. Odrapane ściany kilkupiętrowych domów, bardziej zniszczone przemijającym czasem niż dewastacją. Dach jednej z kamieniczek porasta mech. Na opuszczonym balkonie rośnie samosiejka brzozy. Mimo zaniedbania podwórka są czyste. Na jednym z nich kołysze się samotna huśtawka. Miarowo, niczym wahadło, odmierza kolejne pokolenia naznaczonych ubóstwem rodzin. Z trudnymi życiorysami, często ostemplowanymi więzieniem, domem dziecka czy poprawczakiem.

W bramie jednego z podwórek codzienny gwar w niecodziennym otoczeniu. Na zielonych plandekach leżą różnobarwne koce i mnóstwo kolorowych książek. Nowych. Z pięknymi rysunkami. Pachną tak, że aż chce się je wąchać. Dotykać. Czytać. Wejść w opowieści bohaterów. W dramaty, które zawsze dobrze się kończą. W ich miłości, przyjaźnie. W ich dobry świat. Wkrótce są już na wyciągnięcie ręki całej gromadki dzieciaków w wieku od kilku do kilkunastu lat. Dziewczynki i chłopcy. Schludnie ubrani. Miejscowi i z okolicznych kamienic. Witają wolontariuszki, które przyszły do nich z książkami, aby wprowadzać w światy, od jakich dalekie są ich rodzinne domy. Gdzie bieda i awantury zmuszają nawet dzieci do myślenia z niepokojem o następnym dniu.

Tym razem „na bibliotekę” w sobotnie przedpołudnie przyszło kilkanaścioro dzieciaków. Wśród nich czteroletnia Anielka i jej dwaj starsi bracia. Obaj już chodzą do szkoły. Są też Zosia i Marysia ze śladami lakieru na paznokciach – to prawie nastolatki. Staś i Krzyś, trzymający w rękach karabiny takie jak w filmie „Parszywa dwunastka”, skończyli już dziesięć lat. Pozostali podobnie. Na ogół wychowuje ich ulica. Czasem telewizor. Rodzice ciężko pracujący, zwykle na czarno, wracają do domów wieczorem. Rzadko kiedy z radością. Częściej zdenerwowani. Inni – nie pracują. Niekiedy pijani z „tej biedy”. Pociechy wychowują więc babcie, wujkowie, sąsiadki. Niedopilnowane, mają na ogół problemy w szkole. Nierzadko zimują w kolejnej klasie.

Są zaskakująco otwarte

W sobotnie przedpołudnie na spotkanie z dziećmi przychodzą wolontariuszki „biblioteki podwórkowej”: Agata, Agnieszka, Ania i Kamila – absolwentka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Matka trojga dzieci. Ma dziesięcioletnie doświadczenie w wychowywaniu własnych dzieci. – Swoje zaangażowanie rozumiałam jako niesienie kaganka oświaty, co wkrótce zweryfikowało życie – opowiada Kamila. – To znaczy, że trudno jest w ciągu półtoragodzinnego spotkania skupić uwagę licznej grupy dzieciaków na tekście.

Szybko okazało się, że najlepiej sprawdzają się książki typu komiksowego, z dużą liczbą ilustracji i krótkim tekstem. Na szczęście, dzięki pasjonatom z małych wydawnictw dostępne są na rynku, obok skomercjalizowanej i infantylnej książki masowej, również artystyczne książki obrazowe, które uwrażliwiają dzieci i otwierają ich wyobraźnię.

Szybko przekonałam się, że książka może pełnić rolę nie tylko edukacyjną, ale może też być bazą do rozmowy. Nierzadko ciekawej i trudnej. Dzieci są zaskakująco otwarte, dzielą się w sposób naturalny swymi często pogmatwanymi losami, doświadczeniami. Ciekawią mnie też ich bardzo różne usposobienia i relacje towarzyskie. Często zastanawiamy się potem, już we własnym gronie, nad ich zachowaniami. Martwią nas nie tylko ich luki edukacyjne, ale także emocjonalne. Dlatego docelowo staramy się docierać do rodziców i uwrażliwiać ich na to.






Agnieszka – kilka lat po pedagogice specjalnej. Mieszkanka warszawskiej Pragi. Zna problemy dzieci z gorszym startem. Nie mają dostępu do książek, wiedzy. – Wybieramy do czytania książki, które niosą pozytywne przesłanie – mówi Agnieszka. – Czasami bywa, że dzieci nie chcą czytać książek, ale proszą o kartki, by porysować.

Ania – studentka europeistyki Uniwersytetu Warszawskiego i Agata – dziennikarka jednego z największych dzienników ogólnopolskich, jako wolontariuszki trafiły przez informacje prasowe i od znajomych. Wszystkie dziewczęta są serdeczne, lecz i wymagające zarazem. Są po imieniu z dzieciakami. Ale bardziej jako starsze siostry niż koleżanki.

Z widocznym autorytetem wśród dzieci. Przychodzą na to podwórko już od roku. Regularnie. Co tydzień. O tej samej porze. W lecie rozkładają koce. W zimniejsze dni spotykają się w przyniesionym, automatycznie rozkładanym namiocie. Czytają dzieciakom książki. Bądź odwrotnie – dzieci im. Uczą młodsze alfabetu. Wspólnie rozmawiają o przeczytanych historiach. I o ich własnych, pisanych dzieciom przez dorosłe życie. Niekiedy uda im się porozmawiać z rodzicami o postępach w nauce dzieci lub o szansach na znalezienie pracy przez dorosłych.

Będzie bronić dzieci przed złym wilkiem

Anielka przysiada na puszystym kocu pod ścianą odrapanej bramy. Ma cztery lata. Piękną blond grzywkę, roztropną buzię, dżinsowe spodenki i kurtkę. Broni swego miejsca przed innymi. I mówi: – Poczytaj mi, proszę. Wybiera książkę o jelonku, który choć bał się wilka, bronił przed nim inne zwierzątka. I ona też, podkreśla, będzie bronić inne dzieci przez złym wilkiem. Oczywiście, jak dorośnie. Choć zaraz dodaje, że niedawno obroniła Marcysię przed niedobrą lalką. Wreszcie Anielka stanowczym gestem otwiera książeczkę o jelonku, którą zna nieomal na pamięć. Mówi, że jelonek jej się podoba, bo jest dobry i chce się bawić z innymi zwierzątkami. Mimo że są różne i niektóre mogą siebie zjadać, kiedy są głodne. Anielka mimo niewielu lat potrafi już układać z literek niektóre zdania. Brakujące zastępuje własną fantazją.

Z gwaru czytanych bajek, baśni i opowieści popularnonaukowych dla starszych chłopców wyłaniają się emocje i tęsknoty dzieci. Zasłuchanych. Rozmarzonych. Przez kilka godzin tego dnia żyjących w innym świecie – gdzie posiłki są sute i o czasie, noce przespane, dni beztroskie. A rodzice i nauczyciele interesują się tylko nimi, bo dzieci są przecież dla nich takie ważne.

W Polsce funkcjonuje sześć „bibliotek podwórkowych”. Trzy z nich w Warszawie, gdzie wolontariusze przychodzą do dzieci zaniedbanych socjalnie, których nikt nie zachęcił do czytania książek, którym książka kojarzy się często z klęską, bo nikt ich w domu nie przypilnował, by nauczyły się czytać. Bo nikt ich w domu nie pilnował, aby odrabiały lekcje. Książka więc stała się dla nich przegraną. Kojarzy się z powtarzaniem klasy, pretensjami rodziców i nauczycieli: „I znowu nie nauczyłeś się, tumanie”. Wolontariusze „bibliotek podwórkowych” chcą jednak zmienić takie kojarzenie książki przez zaniedbane dzieci. Ze złego w dobre.






Wyjście z biedy przez wiedzę

Pomysł „bibliotek podwórkowych” przyszedł z Francji. Jego animatorem był, zmarły przed jedenastu laty, ks. Józef Wrzesiński. Jego proces beatyfikacyjny na szczeblu diecezjalnym zakończył się w 2003 r. Ksiądz Józef był twórcą ruchu ATD – Czwarty Świat, czyli „Pomoc wobec każdego nieszczęścia”, którego zadaniem jest „walka z nędzą i wykluczeniem społecznym”.

Syn Hiszpanki i polskiego inżyniera, urodzony we Francji w 1917 r., zwany był wśród najbardziej ubogich rodzin na całym świecie – ojcem Józefem. Wzrastał on w podparyskich dzielnicach skrajnej nędzy w rodzinie o wielkiej kulturze, i mimo krańcowego ubóstwa, dążącej do wiedzy. Najpierw został cukiernikiem, co już było nie lada osiągnięciem. Później zasłużył się Francji jako bohaterski żołnierz II wojny światowej. Wyświęcony po wojnie, przez całe kapłaństwo posługiwał wśród najbiedniejszych we Francji i w kilku innych krajach na misjach, mimo że miał propozycje posługi w zamożnych probostwach.

Zadaniem podstawowym, jakie sobie stawiał ksiądz Józef, było dowartościowanie żyjących w najbardziej skrajnej nędzy, szukających każdego dnia jedzenia na śmietnikach. Pozbawionych jakiejkolwiek opieki socjalnej i szacunku zarówno ze strony pracowników administracji państwowej, jak i tych nieco tylko od nich mniej biednych.

Ks. Wrzesiński często powtarzał: „To nie żywności i odzieży potrzebują ci ludzie, lecz szacunku i uniezależnienia się”. Budował więc wspólnie z nimi miejsca pracy. Warsztaty dla młodzieży i dorosłych. Pralnie, przedszkola czy wreszcie kaplice. Uważał bowiem, że „nędza jest wytworem człowieka i on sam ją może unicestwić”. Zawsze podkreślał, że jednym z elementów uniezależnienia się człowieka jest wiedza i edukacja najbiedniejszych, którzy już u początku swego życia mają utrudniony start.

Pierre, inżynier z Paryża, z ruchem ATD jest związany od ponad dwudziestu lat. W Polsce ruch działa od jedenastu. Pierre przyjechał do naszego kraju z rodziną przed czterema laty. Poznał język i niemal od podszewki problemy ubogich. Uważa, podobnie jak ojciec Wrzesiński, że to właśnie dzięki wiedzy można wyjść z ubóstwa.

Zaangażował się w pomoc ubogim już w czasie studiów. – Nieopodal Paryża w jednej z niewielkich miejscowości było osiedle nazywane tranzytowym. Budowane w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Ludzie mieli tam mieszkać kilka miesięcy, a następnie przenieść się do lepszych domów – mówi Pierre. – Okazało się jednak, że te rodziny zostają w tych mieszkaniach sześć lat albo i dłużej. Niektóre żyją tam do dzisiejszego dnia i to w skrajnej nędzy.

Pracowałem jako wolontariusz, ucząc tam sześcio-, siedmioletnie dzieci. Zauważyłem wówczas, że ich droga w szkole naznaczona jest porażką, że były tak bardzo wykluczane ze społeczeństwa. Dla mnie to szok. Pochodzę z bardzo biednej rodziny, ale u nas droga do szkoły była nacechowana sukcesem. Zawsze uważano, że to właśnie dzięki nauce mogę odnieść sukces. Wyjść z ubóstwa. I dzięki „bibliotekom podwórkowym” chcemy to właśnie pokazać tym biednym dzieciakom. Chcemy zdjąć odium z książki, z wiedzy, która może być drogą do uniezależnienia.