Prawda o chórach anielskich

Herbert Oleschko

publikacja 13.03.2007 19:49

W Starym Testamencie, kiedy wspomina się o aniołach w liczbie mnogiej, najczęściej używa się określenia „zastępy” lub „chóry. W Listach Pawłowych znajdziemy jednak całkowicie nowe pojęcia służące oznaczeniu aniołów: Zwierzchności, Władze, Moce, Panowania, Trony, Archanioł. eSPe, 77/2007

Prawda o chórach anielskich




Jak dzielą się aniołowie i po czym możemy poznać, do której z grup należą?

O istnieniu pewnego porządku w społeczności anielskiej mówi się od czasów najdawniejszych, sięgających początków wielkich religii: Mezopotamii, Egiptu i Indii. Nie inaczej ma się rzecz w najstarszych księgach Pisma Świętego, gdzie pojawia się wzmianka o zastępach adorujących Boga i wykonujących ściśle określone funkcje w świecie stworzonym, tak w perspektywie kosmicznej, jak i ludzkiej.

W Starym Testamencie, kiedy wspomina się o aniołach w liczbie mnogiej, najczęściej używa się określenia „zastępy” lub „chóry. W Listach Pawłowych znajdziemy jednak całkowicie nowe pojęcia służące oznaczeniu aniołów: Zwierzchności (8 razy), Władze (7 razy), Moce (3 razy), Panowania (2 razy), Trony (1 raz), Archanioł (1 raz). Ciekawe, iż niektóre z tych określeń służą opisowi zarówno (w zależności od kontekstu) zastępów dobrych aniołów, jak i aniołów upadłych.

Pierwszym, który wpadł na pomysł precyzyjniejszej klasyfikacji społeczności anielskiej, był na gruncie chrześcijaństwa św. Ambroży, biskup Mediolanu (339–397 po Chr.). W traktacie Apologia proroka Dawida wyróżnił on dziewięć chórów. W odstępie zaledwie kilku lat podobnych klasyfikacji dokonali inni teologowie: św. Hieronim (347–420), który wyróżnił 7 chórów i św. Jan Chryzostom (344–407). Jednak sława pierwszego angelologa chrześcijaństwa przypadła Pseudo-Dionizemu Areopagicie. Ów anonimowy syryjski mnich, żyjący i działający na przełomie V i VI wieku, teolog chrześcijański i filozof-neoplatonik, nawiązał do wspomnianych sześciu terminów Pawłowych, dołączył „zwykłych aniołów”, Cherubinów oraz arystokratycznych (bo występujących tylko raz w wizji powołania proroka Izajasza) Serafinów. W taki oto sposób powstało dziewięć chórów anielskich, a uszeregowanie ich w trzech hierarchiach jest nawiązaniem przez Pseudo-Dionizego do koncepcji Trójcy Świętej oraz ukłonem w stronę pism Filona Aleksandryjskiego. (Dysponujemy od kilku lat fachowym tłumaczeniem Hierarchii niebiańskiej Pseudo-Dionizego, dokonanym przez wybitną znawczynię historii antycznej Marię Dzielską). W nawiązaniu do opracowania Pseudo-Dionizego powstało w chrześcijaństwie jeszcze kilka prób klasyfikacji chórów anielskich, najwięcej w wiekach średnich, a ilość chórów nieodmiennie oscylowała od siedmiu do jedenastu. Najbardziej znane to te dokonane przez papieża św. Grzegorza Wielkiego (drobna przestawka w ostatniej triadzie, którą wypomniał papieżowi Dante w Boskiej komedii), Izydora z Sevilli, św. Jana z Damaszku, Dantego.



Zwycięstwo hierarchii Pseudo-Dionizego łatwo wytłumaczyć: jego nauka została uznana oficjalnie przez sobór konstantynopolitański II (553 r.), który jednocześnie odrzucił naukę Orygenesa o równości wszystkich aniołów. Bez wątpienia ta plastyczna i perfekcyjnie dopasowana do ówczesnej kosmologii angelologia odpowiadała potrzebom duchowym człowieka średniowiecza. Z najwyższym szacunkiem wypowiedział się o niej po wiekach Tomasz z Akwinu, największy autorytet i teolog w dziejach chrześcijaństwa. To dzięki jego opinii klasyfikacja Pseudo-Dionizego mogła obowiązywać nawet po wykazaniu w okresie renesansu, że przypisywanie autorstwa tego dzieła Dionizemu z Areopagu, pierwszemu biskupowi Aten i uczniowi św. Pawła, jest legendą.

Pora przedstawić hierarchię Pseudo-Dionizego. Pierwszą najdoskonalszą triadę tworzą: (1) serafini, (2) cherubini, (3) trony. Triada druga to: (4) panowania, (5) moce, (6) władze, a na triadę trzecią składają się: (7) zwierzchności, (8) archaniołowie, (9) aniołowie. Koncepcja zhierarchizowanych triad została zaczerpnięta od Jamblicha i Proklosa, aczkolwiek u nich triady obejmowały podział wszystkich bytów. Pseudo-Dionizy nie potrafił w sposób precyzyjny określić natury ani specyfiki każdej z trzech triad, poza tym, iż pierwsza, najdoskonalsza, jest skierowana na adorowanie Boga (dworzanie), druga dotyczy sfer pośrednich (zarządcy), a ostatnia zajmuje się sprawami ziemskimi, zatem i ludzkimi (wykonawcy).

(1) Pseudo-Dionizy wyłożył wiedzę o chórach anielskich w rozdziałach VI–X Hierarchii. Serafini, czyli gorejący miłością, są chórem najdoskonalszym i najmniej licznym, przebywają w bezpośredniej bliskości Boga. Zalecenia ikonograficzne: skrzydła płomieniste, promieniste serca, szaty czerwone, dopuszczalna purpura.
(2) Cherubini, czyli napełnieni wiedzą. To strażnicy Boga i jego mądrości. Zalecenia ikonograficzne: szaty błękitne, skrzydła czasem także błękitne, jako atrybut zwierciadło mądrości oraz księga wiedzy.
(3) Trony, jak sama nazwa wskazuje, przebywają przed tronem Bożym. Opiekują się Bożą siedzibą. Są syntezą posłuszeństwa i stabilności. Ich atrybuty to korona i berło, szaty purpurowe.
(4) Panowania wydają rozkazy i rozporządzają, to energia i autorytet, ale także niewzruszone panowanie nad samym sobą. Atrybuty: korona i berło, jabłko cesarskie, szaty niebieskie lub purpurowe.
(5) Moce są kwintesencją niespożytych sił. Doglądają spełniania poleceń. Atrybuty: szaty zielone, wawrzynowe laury na głowach, pancerz, lanca, tarcza, hełm, proporzec z białym krzyżem na czerwonym polu.
(6) Władze oznaczają uduchowienie i uwolnienie się od spraw materialnych, specjalizują się w poskramianiu demonów. Ich atrybutem jest buława i globus.
(7) Zwierzchności kierują państwami i narodami. Jako atrybut noszą książęce korony, berło, płaszcz w kolorze zielonym.
(8) Archaniołowie przekazują dyspozycje od zwierzchności do aniołów dziewiątego chóru.
(9) Aniołowie to duchy najniższego chóru, opiekują się konkretnymi ludźmi.



Hierarchia anielska to doskonały porządek, w którym każdy stojący wyżej oczyszcza, a znajdujący się niżej jest oczyszczany, poucza lub jest pouczany, oświeca lub jest oświecany. Co prawda nazwa „aniołowie” odnosi się do najniższego chóru, ale równie dobrze może być stosowana do każdego innego, a zatem serafin także jest aniołem ponieważ może spełniać jego posługę. Pseudo-Dionizy zdaje sobie sprawę, że tylko Bóg i aniołowie znają w szczegółach hierarchię niebiańską, ludzie – wiedzą tyle, ile zostało im objawione.

Aniołowie wszystkich hierarchii mogą przybierać dowolną postać. Proponowane elementy ikonograficzne oddają według Pseudo-Dionizego umownie pewne cechy posłańców Bożych: skrzydło oznacza oderwanie od spraw ziemskich i lotność myśli, bose stopy to dobrowolne ubóstwo, przepaska i klejnoty na czole to błyskotliwa inteligencja, berła i buławy symbolizują władzę Bożych zarządców, narzędzia walki to moc i zdeterminowanie dobrych duchów w wypełnianiu powierzonych misji. Ogień, w jakim aniołowie najczęściej się pojawiają, jest symbolem miłości i niepojętej natury Boga.

Z dzisiejszej perspektywy wczesnośredniowieczne próby klasyfikacji społeczności anielskiej wydają się w dużym stopniu nieaktualne, ponieważ nie zaspokajają potrzeb duchowych współczesnego człowieka. Odpowiadały one średniowiecznemu modelowi kosmosu – aniołowie pełnili rolę poruszycieli sfer, a zatem bez nich gwiazdy by spadły i wszechświat runął w otchłań. Hierarchia anielska Pseudo-Dionizego jest do dziś bardzo pieczołowicie kultywowana w Kościele wschodnim, nie przyjmuje się tam nawet udowodnionej tezy o anonimowości autora.

Tak naprawdę nie wiemy dokładnie, ile jest chórów. Kościół ogłosił trzy dogmaty odnośnie do aniołów, ale żaden z nich nie precyzuje kwestii organizacyjnych. Wśród specjalistów powszechne jest przekonanie o istnieniu jakiejś trudnej do określenia hierarchii oraz opinia, że aniołowie godniejsi przebywają bliżej Boga.

Pomimo to dzieło Anonima z V wieku pozostaje do dzisiaj wybitne, ponieważ pomimo skostnienia niektórych wątków, inne pozostają żywe i inspirujące, zwłaszcza te dotyczące dziedziny psychologii życia wewnętrznego. Aby się o tym przekonać, wystarczy po prostu znaleźć trochę wolnego czasu i zagłębić się w lekturze Hierarchii.

***


Ważniejsze źródła i opracowania:
1. Pseudo-Dionizy Areopagita, Hierarchia niebiańska [w:] Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, tłum. M. Dzielska, t. II, Znak, Kraków 1999, s. 45-114.
2. Św. Tomasz z Akwinu, O Aniołach [w:] Św. Tomasz z Akwinu, Summa teologiczna, t. 3, Nakładem „Wiadomości Katolickich”, Kraków 1933.
3. Dzielska Maria, Porządek anielski w Hierarchii niebiańskiej Pseudo-Dionizego Areopagity [w:] Księga o aniołach, red. Herbert Oleschko, Wydawnictwo WAM, Kraków 2002, s. 122-130.
4. Korczyński Maciej ks., Teologia kosmiczna w pismach Pseudo-Dionizego Areopagity, Radomskie Wydawnictwo Diecezjalne AVE, Radom 1997.
5. Oleschko Herbert, Aniołów dyskretny lot, Calvarianum, Kalwaria Zebrzydowska 1996, s. 59-63, s. 88-89.