Wybór zawodu

Jolanta Lenart

publikacja 02.02.2008 15:52

Zmiany, jakie zaszły w Polsce w wyniku przemian demokratycznych po 1989 roku, a następnie wejściu Polski do Unii Europejskiej, wywołały nowy wymiar poradnictwa zawodowego. Wychowawca, styczeń 2008

Wybór zawodu



Polityka społeczna władz PRL zmierzała do ukształtowania nowej inteligencji złożonej z robotników i chłopów. Młodzieży wywodzącej się z tych środowisk stwarzano system preferencji w rekrutacji do liceów ogólnokształcących i szkół wyższych. Postulowanym wykształceniem było wykształcenie średnie ogólnokształcące. Tymczasem intensywnie rozwijające się szkolnictwo zawodowe (zgodnie z potrzebami gospodarki) przez długi okres cierpiało na niedobór uczniów. Wynikało to m.in. z braku synchronizacji w zakresie zapotrzebowania na określone zawody, a rzeczywistymi kierunkami kształcenia.

Nie doceniano jeszcze wtedy roli, jaką mogłaby odegrać zintegrowana sieć placówek doradztwa zawodowego. Pewną działalność w tym zakresie prowadziły Poradnie Wychowawczo-Zawodowe, jednakże zajmowały się one zazwyczaj wąską grupą uczniów z wadami psycho-fizycznymi i schorzeniami (tzw. dyspanserzy). Badania zawodoznawcze będące fundamentem poradnictwa zawodowego, na ogół nie były prowadzone.

Zmiany, jakie zaszły w Polsce w wyniku przemian demokratycznych po 1989 roku, a następnie wejściu Polski do Unii Europejskiej, wywołały nowy wymiar poradnictwa zawodowego. Zasadniczą sprawą stało się uświadomienie faktu, że w obecnej rzeczywistości gospodarki rynkowej należy przejąć odpowiedzialność za własną przyszłość zawodową, jak również posiąść umiejętność zarządzania własną karierą zawodową. Państwo nie jest już odpowiedzialne za indywidualne losy jednostki. Rola państwa sprowadza się do tworzenia warunków umożliwiających jednostce korzystanie m.in. z poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej. Ten aspekt twórczego i aktywnego podejścia do własnego problemu zawodu i zatrudnienia jest niezmiernie ważny w sytuacji dużej konkurencji i znacznego bezrobocia, wymusza bowiem, potrzebę stałego monitorowania rynku pracy.

Nowa idea poradnictwa zawodowego opiera się na następujących założeniach:

– Jednostka jest odpowiedzialna za swój los, musi wprawdzie liczyć się z warunkami obiektywnymi, w których żyje, ale może jednocześnie wykorzystać wszystkie zawarte w nich możliwości do rozwoju własnej osobowości.
– Ważną cechą człowieka jest jego aktywność, zwłaszcza intelektualna, wyrażająca się w podejmowaniu działań zmierzających do ustawicznego samokształcenia, co umożliwia dostosowanie się do częstych zmian, jakie niesie gospodarka i rozwój społeczny.
– Jeśli decyzje jednostki mają być racjonalne i prawidłowe, muszą być oparte na znajomości samego siebie, swoich mocnych i słabych stron.
– Pogląd jednostki na temat własnych zalet i wad jest subiektywny, nie jest ostateczny i trzeba go weryfikować.
– Podczas podejmowania decyzji należy bardziej niż dotychczas uwzględniać warunki społeczne na rynku edukacji i pracy, m.in. konkurencję na rynku pracy w ubieganiu się o pracę, czy o miejsce nauki w szkole.


 



Przyswojenie takich postaw i zachowań przez potencjalną jednostkę wymaga długofalowych i skoordynowanych działań podejmowanych przez różne osoby i instytucje. Należy je rozpoczynać już w okresie przedszkolnym. Rodzice, nauczycielki przedszkola, powinni wnikliwie obserwować dziecko, rozpoznając jego mocne i słabe strony. Ich znajomość pozwala bowiem na ukierunkowanie pracy z dzieckiem i prawidłowe stymulowanie jego rozwoju. Jest to niezmiernie ważne, gdyż już we wczesnym dzieciństwie uwidaczniają się u dziecka jego inteligencję (amerykański psycholog H. Gardner w swojej rewolucyjnej książce Inteligencje wielorakie (wyd. 1999 r.) wymienia aż 8 rodzajów inteligencji).

Gardner zaznacza, że inteligencje posiadane przez dane dziecko czy dorosłego, nie są statyczne, czyli poprzez odpowiednią pracę można je rozwijać. Niektórzy psycholodzy twierdzą, że inteligencja dziecka (zdolności) predestynuje jego zainteresowania, zamiłowania, inaczej mówiąc, zainteresowania rozwijają się w kierunku inteligencji. Nie do końca można się z tym zgodzić, gdyż dzieci są zazwyczaj bezkrytyczne w stosunku do własnych możliwości. Jako przykład może posłużyć chociażby fakt, że większość małych dziewczynek chciałoby w przyszłości zostać modelkami czy piosenkarkami, nie bacząc na posiadane zdolności.

Obserwacja dziecka ukierunkowana na rozpoznanie jego zdolności powinna stać się również zadaniem szkoły, przy czym istotna jest tutaj współpraca w tym zakresie z rodzicami i placówkami specjalistycznymi.
Prawidłowo prowadzona praca w zakresie wyboru zawodu powinna polegać na:

– długotrwałej i wielostronnej obserwacji ucznia powiązanej z badaniem jego stanu psychicznego;
– kształtowaniu postaw dotyczących pracy, życia, społeczeństwa, siebie samego, aspiracji życiowych i zawodowych;
– wykrywaniu indywidualnych zdolności i skłonności uczniów, rozwijaniu i utrwalaniu cech pozytywnych oraz zamiłowań zawodowych;
– indywidualnych konsultacjach z uczniami i rodzicami w celu właściwego ukierunkowania wyboru zawodu;
– udzielaniu uczniom i rodzicom informacji zawodowych dotyczących wymaganych zdolności, cech charakteru oraz warunków pracy w rożnych zawodach;
– praktycznym zapoznawaniu się z niektórymi podstawowymi zawodami ważnymi dla gospodarki narodowej i dla danego regionu;
– informowaniu o szkołach i innych instytucjach przygotowujących do poszczególnych zawodów;
– informowaniu o potrzebach społecznych w zakresie rozwoju poszczególnych dziedzin życia społeczno-gospodarczego o możliwościach rynku pracy;
– udzielaniu uczniom i rodzicom porad dotyczących wyboru zawodu lub szkoły oraz zaangażowanie do tej pracy doradców zawodowych, psychologa i przedstawicieli instytucji doradczych.
– kontrolowaniu skuteczności udzielonych porad w celu podniesienia poziomu i stałego doskonalenia metod orientacji zawodowej.


 



Realizacja tych zadań przez szkołę wymaga:

1. Zaplanowania pracy preorientacyjnej i poradniczej na cały czas pobytu dziecka w szkole;
2. Systematycznej, zorganizowanej realizacji tego planu;
3. Nawiązania przez szkołę wszechstronnej współpracy z instytucjami zajmującymi się doradztwem zawodowym;
4. Wprowadzenia zeszytów i teczek zawodoznawczych, jak też stosowania innych metod i środków pobudzających uczniów do samodzielnego poszukiwania informacji dotyczących interesujących ich zawodów i szkół;
5. Systematycznej aktualizacji informacji o zawodach i potrzebach rynku pracy;
6. Zaopatrzenia biblioteki szkolnej w odpowiednie programy multimedialne, książki i materiały reklamowe;
7. Eksponowania w szkole materiałów zawodoznawczych dostępnych dla uczniów i ich rodziców oraz organizowania spotkań, giełd, konkursów, itp.;
8. Stosowania różnych form i metod konfrontowania uczniów z możliwie wieloma zawodami i specjalnościami.

Osobami wspierającymi (w szkołach) mają być doradcy zawodowi, których zadania zostały sprecyzowane Rozporządzeniem MENiS z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

W ramach budowania ogólnopolskiego systemu informacji edukacyjno-zawodowej Fundacja Edukacyjna PERSPEKTYWY zainicjowała w 2003 roku tworzenie Szkolnych Ośrodków Kariery w gimnazjach i we wszystkich typach szkół ponadgimnazjalnych. Kontynuatorem ich pracy stały się Akademickie Biura Karier, które wspierane m.in. przez program „Pierwsza praca” w dość szybkim tempie zaznaczyły swoją działalność w większości uczelni w Polsce. Szkolne Ośrodki Kariery i Akademickie Biura Karier pracują obecnie w powiązaniu z wojewódzkimi i powiatowymi instytucjami, które w 2004 r. zostały zespolone w sieć tzw. Instytucji Rynku Pracy. Są to: Publiczne Służby Zatrudnienia; Ochotnicze Hufce Pracy; Agencje Zatrudnienia; Instytucje Szkoleniowe; Instytucje Dialogu Społecznego; Instytucje Partnerstwa Lokalnego.


 



Funkcjonujący obecnie system doradztwa i informacji zawodowej powinien każdej zgłaszającej się osobie, bez względu na jej wiek, wykształcenie i sytuację losową zapewnić odpowiednią pomoc. W efekcie każdy młody człowiek (i nie tylko) powinien:

– znać swoje mocne i słabe strony,
– znać zawody, tj. zadania, czynności i wymagania psychofizyczne stawiane kandydatom do określonych zawodów,
– znać drogi prowadzące do określonego zawodu: szkoły lub kursy, które pozwalają uzyskać kwalifikacje zawodowe,
– wykształcić umiejętność podejmowania ważnych decyzji,
– opanować zasady i techniki relaksujące, radzenia sobie ze stresem,
– umieć właściwie zaprezentować siebie,
– znać zasady komunikacji werbalnej i niewerbalnej,
– przyswoić zasady pisania podań, ofert, listów motywacyjnych, życiorysów zawodowych (CV).
Ten skoordynowany system doradztwa zawodowego przynosi już pierwsze efekty. Wskaźnik bezrobocia w Polsce systematycznie maleje, ponieważ młodzi ludzie coraz lepiej radzą sobie w obecnej rzeczywistości.



***

dr Jolanta Lenart – nauczyciel akademicki, Uniwersytet Rzeszowski



1. Bańka A, Zawodoznawstwo, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, Poznań 1995.
2. Baścik S, Wybór zawodu a szkoła, Warszawa 1975.
3. Czachorowska A, Podstawowe umiejętności doradcze – doradztwo indywidualne. Zeszyty informacyjno – metodyczne doradcy zawodowego. Urząd Pracy, Warszawa 1994.
4. H. Gardner, Inteligencje wielorakie, teoria w praktyce, Warszawa 2002.
5. Urząd Pracy, Doradztwo zawodowe w zarysie, Warszawa 1993.
6. W. Trzeciak, J. Z. Sztykiel, Raport na temat stanu poradnictwa i informacji zawodowej w Polsce, Warszawa 1997.
7. Internetowe serwisy oświatowe.