Religia już tam jest

Wojciech Hausner

publikacja 22.02.2008 12:39

W dyskusjach o katechezie realizowanej w systemie szkolnym warto zauważyć metodę wychowania religijnego stosowaną przez innych – poza rodziną, szkołą, Kościołem – partnerów w wychowaniu. Takim jest drużyna harcerska. Wychowawca, 2/2008

Religia już tam jest





Religijność – filar harcerskiego programu wychowawczego


Pierwszym z czterech filarów harcerskiego programu wychowawczego jest religijność, zapisana w przyrzeczeniu harcerskim jako służba Bogu. Ten wymiar skautingu w roku 1926 tak tłumaczył Baden-Powell na konferencji instruktorskiej: „Poproszono mnie, aby dokładniej opisać, co miałem na myśli jako spojrzenie religijne, kiedy tworzyłem skauting. Zapytano mnie: którędy przychodzi religia? Moja odpowiedź brzmi: Nie przychodzi wcale. Ona już tam jest. Jest fundamentalnym czynnikiem określającym skauting”.

Tej sprawie wiele uwagi poświęcono w Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej w połowie lat 90., kiedy budowano „Zarys programu wychowawczego”. W przyjętym w roku 1994 dokumencie czytamy:
„Celem wychowania harcerskiego jest prawidłowy, harmonijny rozwój człowieka we wszystkich sferach jego osobowości: duchowej, moralnej, intelektualnej, uczuciowej i fizycznej, prowadzący ku jego spełnieniu jako osoby ludzkiej. Harcerz/harcerka otwierając się na dobro, prawdę, piękno, uczestniczy w wartościach i je urzeczywistnia, dokonując prawidłowego wyboru według ich hierarchicznego układu: od wartości najniższych (materialnych) ku wartościom absolutnym (miłości Bożej)”.

Tak przedstawioną religijność należy traktować głęboko, jako drogę do kształtowania ludzi wiary, podchodzących do niej poważnie, „całym życiem”. Baden-Powell pisał, że religia może być tylko „złapana”, nie „nauczona”. Nie jest ozdobą przypinaną do niedzielnego stroju. Jest prawdziwie częścią charakteru chłopca, rozwojem jego duszy, a nigdy warstewką, którą można zedrzeć. Jest sprawą osobowości, wewnętrznego przekonania, nie instrukcją.



Wychowawca nie może być człowiekiem zagubionym


Wychowawca musi być autentycznym świadkiem Boga i pokazywać młodym ludziom przykłady przywracające im wiarę w Dekalog. Równocześnie harcerstwo nie może prowadzić do separacji w imię wyboru religijnego. Instruktor-wychowawca nie może być człowiekiem zagubionym, zbuntowanym, musi być kimś, kto zachowując przymioty młodości okres buntu w swoim życiu już przeszedł.

Obok wychowawcy decydującym dla skuteczności wychowania jest środowisko, którym w harcerstwie jest drużyna współpracująca z rodziną. Drużynowy odpowiada za wychowanie, także religijne; odpowiada za wykorzystanie różnych pól służby, także pola służby Bogu. Kapelan, duszpasterz pełni rolę wspomagającą, zabezpiecza realizację potrzeb sakramentalnych, wzbogaca formację duchową samego drużynowego i jego zastępowych. System zastępowy powoduje, że z takim samym układem mamy do czynienia na kolejnych poziomach struktury organizacyjnej. Skutkiem takiego ujęcia jest bezwzględny wręcz nakaz wzbogacania kursów instruktorskich o niezbędną wiedzę dotyczącą form i treści naszej służby Bogu, przy takiej konstrukcji stopni instruktorskich i harcerskich, aby dawały one fundament pełnych poświęcenia postaw ludzkich. Sprężyną tego poświęcenia jest religijność.





Droga Chrystusa


Henri Bouchet w książce Skauting i indywidualność ujął rozważany problem w bardzo wyrazistą klamrę:
– z jednej strony pokazał, że religijność harcerska nie ma nic wspólnego z klerykalizmem lecz stanowi szkołę szacunku dla sumienia bliźniego, że ta religijność jest przeciwieństwem religijności niedzielnej jako postawa wobec Boga wypełniona miłosierdziem wobec ludzi;
– z drugiej strony zaprezentował Chrystusa, który żył na świeżym powietrzu, przenosząc się ciągle z miejsca na miejsce, spał byle gdzie, często posiłki spożywał pod gołym niebem, był wielkim przyjacielem przyrody i bratem wszystkich, wspierał nędzę, szedł z miejsca na miejsce czyniąc dobrze.

Do Boga może wieść także harcerska droga. Na tej drodze świadectwo wiary i służby Bogu wyrażone modlitwą przed porannym apelem, odświętnością niedzielnego dnia na obozie, wspólnym odśpiewaniem modlitwy harcerskiej, nie wychodzi poza rytm dnia. „ZHR nie staje się w ten sposób ruchem religijnym lecz jeszcze jednym domowym Kościołem”.

Z tego też powodu na obozie należy dążyć do uczestnictwa we mszy świętej w „obozowej parafii” czyli w najbliższym kościele.



Formy działania harcerskiego duszpasterstwa


Od początku lat osiemdziesiątych w każdym środowisku, w którym grupa świeckich instruktorów decydowała się na podjęcie inicjatywy zorganizowania pracy duszpasterstwa harcerskiego, rozpoczynano od odprawiania harcerskich mszy świętych.

Większość duszpasterstw organizuje rekolekcje adwentowe i wielkopostne, dla instruktorów i harcerzy szkół średnich. Rozważania rekolekcyjne koncentrują się wokół tematów ideowych harcerskich i ich wymiaru religijnego.





Harcerzy nie brakuje podczas uroczystości Triduum Paschalnego. Harcerskie warty stają przy Grobie Pańskim. Harcerze wychodzą na ulice swoich miejscowości, prowadząc drogi krzyżowe.
Wychowanie religijne to także pogłębiona wiedza religijna. Wychodząc z założenia, że ważną rolę spełnia tutaj drużynowy, instruktor, wychowawca, uzupełnia się tę wiedzę w Kręgu Biblijnym, seminariach poświęconych katolickiej nauce społecznej.

Formacyjną rolę spełnia Harcerska Odznaka Maryjna, Krajoznawcza Odznaka Jana Pawła II i książeczka dobrych uczynków. Działania te są niezwykle wartościowe wychowawczo. W „Książeczce Dobrych Uczynków” harcerz i harcerka dzień po dniu, miesiąc po miesiącu kolorem czerwonym zaznacza swoje dobre uczynki, a kolorem czarnym dni bez uczynku dla innych. To „najcenniejszy dokument (...) intymnych zmagań” harcerza.



Służba Bogu – droga do prawdy


Zastanawiając się, czym jest służba Bogu w harcerstwie, trzeba wspomnieć o wychowawczej „szarej strefie”, gdzie wartości traktowane są z przymrużeniem oka, ośmieszane, gdzie często doświadczamy swoistej dwulicowości, gdzie religijność jest pozorowaniem wiary. Harcerstwo powinno skorygować program w kierunku ujęcia służby Bogu także jako drogi do prawdy i jako służby rodzinie realizowanej w otoczeniu rzeczywistych wartości.

Oto kilka zadań sprzyjających tworzeniu wewnętrznego i zewnętrznego ładu moralnego:
– utrwalanie w świadomości harcerek i harcerzy systemu wartości chrześcijańskich poprzez wzorzec wychowawczy;
– kształtowanie postawy rozumnego posłuszeństwa wynikającego z autorytetu Mistrza wobec Ucznia;
– kształtowanie charakterów ludzi, których „całe życie” nasycone będzie treściami Prawa harcerskiego.
Służba Bogu jawi się jako sens życia człowieka. Staje się potwierdzeniem jego wartości i warunkuje jego szczęście.