Jan Paweł II wobec mediów

Janusz Morbitzer

publikacja 05.12.2008 21:26

Odpowiedzialna postawa wobec mediów oznacza świadomość, że nie wszystko, co jest technicznie realizowalne, znajduje moralne usprawiedliwienie i akceptację, a człowiek potrafi dobrowolnie odstąpić od realizacji czynów niegodziwych. Wychowawca, 12/2008

Jan Paweł II wobec mediów



Spośród dotychczasowych papieży Jan Paweł II niewątpliwie był papieżem najbardziej związanym z mediami. Złożyło się na to kilka przyczyn: osobowość, umiłowanie pielgrzymowania, umysłowość, częściowo aktorska przeszłość, staranne wykształcenie humanistyczne, w tym filozoficzne, oraz czasy, w jakich przyszło Mu pełnić swój – nazywany „telewizyjnym” – pontyfikat. Radio i telewizja zwielokrotniły skuteczność Jego apostolskiego pielgrzymowania.

Dzięki mediom, jak podkreśla ks. Federico Lombardi, ówczesny dyrektor Watykańskiego Ośrodka Telewizyjnego i dyrektor programów Radia Watykańskiego, a obecnie dyrektor Biura Prasowego Stolicy Apostolskiej, Jan Paweł II wykraczał daleko poza granice Watykanu i odczuwał obecność uniwersalnej społeczności oraz łączność z całą rodziną narodów[1].

Jego pontyfikat rozpoczął się w czasach nazywanych erą industrialną, ostatnia zaś dekada przypadła na okres społeczeństwa informacyjnego, a nawet przekształcania go w społeczeństwo medialne[2]. Od początku pontyfikatu media, a szczególnie telewizja, towarzyszyły Janowi Pawłowi II, ukazując dramatyczne sceny zamachu w dniu 13 maja 1981 roku, połączone z wybaczeniem spotkanie z zamachowcem Mehmetem Ali Agçą, aż po kres Jego ziemskiej wędrówki. Pogrzeb Papieża-Polaka był największym medialnym wydarzeniem w dziejach ludzkości.

Trzeba podkreślić, że w pamiętnych dniach przełomu marca i kwietnia 2005 roku większość mediów zaprezentowała prawdziwie ludzkie oblicze, po raz pierwszy w historii rezygnując z pokazywania reklam, politycznych intryg i sporów, przemocy oraz hałaśliwej rozrywki.

Świadomość potęgi mediów

O Janie Pawle II i mediach można mówić na dwa sposoby. Pierwszy, to refleksja nad Jego bardzo obszernym nauczaniem o mediach, drugi zaś to obserwacja Jego postawy i zachowań wobec mediów[3].

Ojciec Święty bardzo dobrze rozumiał konieczność posługiwania się mediami masowymi w procesie ewangelizacji. W liście apostolskim z 24 stycznia 2005 roku do odpowiedzialnych za środki społecznego przekazu zatytułowanym „Szybki rozwój” Jan Paweł II zwrócił uwagę, że posługiwanie się techniką i technologią współczesnej komunikacji jest integralną częścią misji Kościoła w trzecim tysiącleciu. Papież przypomniał słowa Pawła VI: „Kościół czułby się winny wobec swego Pana, gdyby nie posługiwał się tymi potężnymi środkami”[4].

Bogaty materiał obrazujący znajomość problematyki medialnej stanowią papieskie orędzia na Dni Środków Społecznego Przekazu, w których Jan Paweł II poruszał rolę komunikacji społecznej w służbie odpowiedzialnej wolności człowieka, służbie sprawiedliwości, pokoju i solidarności, jedności i postępu rodziny ludzkiej. Odrębne orędzia poświęcone były wybranym środkom przekazu: kasetom magnetofonowym i magnetowidowym, telewizji, kinu i Internetowi[5].

Jan Paweł II a cele i zadania edukacji medialnej

Pedagogika medialna jest działem pedagogiki zajmującym się badaniem oddziaływania – w aspekcie dydaktycznym, wychowawczym, społecznym i socjalizacyjnym kulturowym – oraz zastosowaniami edukacyjnymi mediów. Obejmuje ona dwa główne nurty: media w wychowaniu oraz media w nauczaniu[6].
 




[1] ks. F. Lombardi SJ, Jan Paweł II i media. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TH/THO/25jp/lombardi_media.html [dostęp 20.10.2008]
[2] Zob. charakterystykę tego okresu w pracy: J. Morbitzer: Społeczeństwo informacyjne, [w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. V, red. nauk. T. Pilch. Wydaw. Akademickie „Żak”, Warszawa 2006, s. 904-908.
[3] ks. F. Lombardi, op. cit.
[4] List apostolski „Szybki rozwój” („Il Rapido sviluppo”) http://www.niedziela.pl/artykul.php?id=113800864700002011001 [dostęp 20.10.2008]
[5]

Zob. Internet nowym forum dla głoszenia Ewangelii, [w:] Orędzia Papieskie na Światowe Dni Komunikacji Społecznej 1967-2002, oprac. i red. ks. M. Lis, Edycja Św. Pawła, Częstochowa 2002.



Praktyczną egzemplifikację pedagogiki medialnej stanowi edukacja medialna, która ma przygotowywać do życia w medialnym świecie, w szczególności do świadomego, refleksyjnego i krytycznego odbioru przekazów medialnych oraz posługiwania się mediami jako narzędziami komunikowania, rozwoju intelektualnego i opisywania świata, w tym także do wytwarzania komunikatów medialnych. Jest to istotne, głównie w odniesieniu do Internetu, gdzie użytkownik – umieszczając informacje w globalnej sieci – staje się niejako dziennikarzem, mającym globalnych odbiorców.

Jan Paweł II zwracał uwagę na potrzebę stałej formacji religijnej i moralnej pracowników środków przekazu, jak to określał – ewangelizowanie samych mediów. Współpracował z Papieską Radą ds. Środków Społecznego Przekazu, która za Jego pontyfikatu opublikowała szereg ważnych dokumentów[7].

Doceniając użyteczność mediów i nowych technologii, Jan Paweł II podkreślał jednocześnie, że o kierunku ich wykorzystywania musi decydować człowiek[8]. Tę myśl znajdujemy w dokumencie Papieskiej Rady ds. Środków Społecznego Przekazu z 4 czerwca 2000 roku pt. „Etyka w środkach społecznego przekazu”: „mimo swego ogromnego potencjału środki przekazu są i pozostaną jedynie środkami, to znaczy instrumentami, narzędziami, z których można zrobić dobry lub zły użytek. Wybór należy do nas”[9].

Odpowiedzialna postawa wobec mediów oznacza świadomość, że nie wszystko, co jest technicznie realizowalne, znajduje moralne usprawiedliwienie i akceptację, a człowiek potrafi dobrowolnie odstąpić od realizacji czynów niegodziwych. Naczelnym kryterium nie są zatem możliwości technologiczne, a rozstrzygnięcia aksjologiczne. Odpowiedzialność wobec mediów jest odpowiedzialnością za i wobec innych ludzi – odbiorców medialnych przekazów.

Postawa Jana Pawła II wobec mediów

Akcentując postawę refleksyjnego optymizmu – z jednej strony zaufania, z drugiej sygnalizowania potencjalnych zagrożeń – w instrukcji duszpasterskiej Aetatis novae Jan Paweł II podkreślał: „Chociaż Kościół zajmuje wobec środków przekazu postawę pozytywną i otwartą, starając się uczestniczyć w tworzonej przez nie nowej kulturze, aby ją skutecznie ewangelizować, musi również dokonywać krytycznej oceny ich działalności i wpływu na kulturę”[10], gdyż środki przekazu potrafią zarówno umacniać, jak i niszczyć tradycyjne wartości w sferze religii, kultury i rodziny[11].

W dokumencie „Szybki rozwój” Jan Paweł II zaapelował do pracowników sektora medialnego: „Nie lękajcie się nowych technologii! One są ‘pośród podziwu godnych wynalazków’ – Inter mirifica – które Bóg oddał do naszej dyspozycji, aby odkrywać, używać, zapoznawać z prawdą”.

Wiele uwagi poświęcił Jan Paweł II Internetowi, „najnowszemu i pod wieloma względami najpotężniejszemu z całego szeregu mediów”[12]. Określił Internet współczesnym forum romanum, czyli przestrzenią publiczną. Bardzo istotna jest uwaga, iż „Internet dostarcza licznych pojęć, lecz nie uczy wartości, a jeśli one zostaną zaniedbane, samo nasze człowieczeństwo ulega pomniejszeniu i człowiek łatwo traci sprzed oczu swoją transcendentną godność. […]

Internet w sposób radykalny zmienia psychologiczny stosunek osoby do przestrzeni i czasu. Uwagę przyciąga to, co dotykalne, użyteczne, natychmiast osiągalne. Może zabraknąć bodźca do głębszej myśli i refleksji […]. Internet sprzyja relatywistycznemu sposobowi myślenia i czasami ucieczce od odpowiedzialności i osobistego zaangażowania”[13].
 




[7] Zob. np. ks. C. Drążek, Ewangelizacja przez media w nauczaniu Jana Pawła II. http://www.kongresruchow.pl/media/modules/artykuly/article.php?articleid=689 [dostęp 20.10.2008]
[8] Podobną myśl znajdziemy w: M. Drożdż, Etyczne orientacje w mediosferze, Wydaw. Diecezji Tarnowskiej „Biblos”, Tarnów 2006, s. 206.
[9] Etyka w środkach społecznego przekazu. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WR/rady_pontyfikalne/r_komunik_spol/etyka_srsp_04062000.html [dostęp 20.10.2008]
[10] Aetatis novae, Instrukcja duszpasterska. Watykan, luty 1992. http://www.niedziela.pl/artykul.php?id=113629364500002011001 [dostęp 20.10.2008]
[11] Aetatis novae, Op. cit.
[12] Etyka w Internecie. Papieska Rada ds. Środków Społecznego Przekazu. 22 lutego 2002. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WR/rady_pontyfikalne/r_komunik_spol/internet_etyka_22022002.html [dostęp 20.10.2008]
[13] Internet nowym forum dla głoszenia Ewangelii, op. cit., s. 243-244.



W stronę medialnej pedagogii

Myśl Jana Pawła II wiąże się z nurtem wychowawczym edukacji medialnej: wychowaniem do mediów, czyli kształtowaniem odpowiednich postaw wobec środków masowego komunikowania, w szerszym rozumieniu – przygotowywaniem do życia w medialnym świecie, w aspekcie kulturowym i społecznym. Papież zwracał uwagę na konieczność kształtowania zarówno twórców – pracowników środków przekazu, jak i odbiorców, by potrafili odpowiedzialnie i krytycznie korzystać z mediów.

„Dzieci i młodzież powinny przechodzić formację medialną, nie wchodząc na łatwą drogę bezkrytycznej bierności, nie poddając się naciskowi rówieśników ani wyzyskowi komercyjnemu”[14].
Jana Pawła II można nazwać Wielkim Nauczycielem w dziedzinie medialnej pedagogii[15].

Zakończenie

Niezależnie od wyznawanego światopoglądu, wiele idei związanych ze światem mediów, zawartych w nauce Jana Pawła II, powinno być znanych pedagogom zajmującym się edukacją medialną i znaleźć zastosowanie w codziennej praktyce. Przyczyniłoby się to do kształcenia bardziej refleksyjnych, krytycznych i odpowiedzialnych, o wysokim poziomie wrażliwości moralnej, zarówno odbiorców, jak i twórców oraz nadawców przekazów medialnych.

Jan Paweł II akcentował: „Ludzie pracujący w środkach przekazu i współtworzący kulturę, wierzący czy niewierzący, powinni być szczególnie świadomi swojej odpowiedzialności, zwłaszcza za osoby najbardziej bezbronne, które często pozbawione są wszelkiej ochrony przed programami pełnymi przemocy, szerzącymi wypaczoną wizję człowieka, rodziny i życia. Władze państwowe oraz stowarzyszenia obrony praw widzów, działając w ramach swoich kompetencji i zadań, powinny troszczyć się zwłaszcza o to, aby środki przekazu pozostały wierne swemu podstawowemu celowi, jakim jest służba człowiekowi i społeczeństwu”[16].

Dzięki mediom, a szczególnie Internetowi, miliony ludzi na świecie uzyskały dostęp do ogromnego zbioru zdjęć, filmów, przemówień, orędzi i spotkań Jana Pawła II z wiernymi. Otwartym problemem pozostaje, czy będziemy chcieli i potrafili racjonalnie korzystać z tych bogatych zbiorów.

*****

dr Janusz Morbitzer – kierownik Pracowni Technologii Nauczania Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie, członek Rady ds. Edukacji i Medialnej (ciało doradcze ministra edukacji narodowej)

Artykuł w pełnej wersji pt. „Jan Paweł II a media – perspektywa pedagogiczna” ukazał się w materiałach konferencyjnych „Edukacja Jutra”, XIV Tatrzańskie Seminarium Naukowe, t. 2, red. nauk. K. Denek, K. Zatoń, A. Kwaśna, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 2008, s. 41-48.


[14] Kościół a Internet. Watykan, 22 lutego 2002. http://www.niedziela.pl/przypisy.php?id=113818501900002011001 [dostęp 20.10.2008]
[15] Zob. ks. F. Drączkowski, Pedagogia ojców i pisarzy kościoła, [w:] Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, t. IV, red. naukowy T. Pilch. Wydaw. Akademickie „Żak”, Warszawa 2005, s. 88.
[16] Jan Paweł II, Nowe środki przekazu w służbie nowej ewangelizacji, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/przemowienia/massmedia_09112002.html [dostęp 20.10.2008]