"Izrael przez sam fakt istnienia świadczy o Bogu" – powiedział podczas wizyty w Auschwitz Benedykt XVI. Tak jednoznacznie sformułowane zdanie w ustach głowy Kościoła, jak i publiczna skrucha Jana Pawła II za antyżydowskie postawy katolików, to efekt półwiecznego dialogu i wzajemnego poznawania się Kościoła i Żydów.

W czasie niedawnej konferencji w Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu do Stefana Wilkanowicza podszedł młody naukowiec z Uniwersytetu Śląskiego ks. Grzegorz Ignatowski i podarował mu swoją wydaną własnym sumptem książkę zatytułowaną „Papieże o kwestii żydowskiej". Prezes Fundacji Kultury Chrześcijańskiej „Znak" postanowił ją upowszechnić i w porozumieniu z autorem opublikował ją w internecie na prowadzonej przez siebie stronie „Forum Żydzi–Chrześcijanie–Muzułmanie" (www.forum-znak.org.pl, zakładka „Polecamy").

Ks. Ignatowski zwięźle, publicystycznym niemal językiem, przybliżył dzieje dialogu Watykanu z Żydami w okresie pontyfikatów wszystkich powojennych papieży – Piusa XII, Jana XXIII, Pawła VI, Jana Pawła II i Benedykta XVI – więc niemal do ostatniej chwili. Według Wilkanowicza szczególna wartość książki płynie stąd, że dotychczas podobnego opracowania, i to dobrze napisanego, w Polsce brakowało.

Jak pisze w przedmowie ks. Jan Słomka, „druga wojna światowa i Holokaust stały się wstrząsem dla chrześcijan. Między innymi w jego efekcie dialog chrześcijańsko-żydowski zajął szczególne miejsce w Kościele katolickim". Oceniana niejednoznacznie postawa Piusa XII w czasie Zagłady stanowiła pierwszą przeszkodę na drodze ku porozumieniu. Dlaczego, skoro do Watykanu napływały po 1945 r. setki tysięcy podziękowań za ocalenie życia, Papieża oskarża się o zaniedbania w ratowaniu Żydów? Czy Papież milczał, bojąc się narazić nazistom, czy też była to przykrywka dla działań nieoficjalnych i zabiegów dyplomatycznych? Ks. Ignatowski wyjaśnia to w pierwszym rozdziale książki, by po tym wstępie podjąć już właściwy temat. Czytelnik dowie się, co motywowało Jana XXIII, kiedy zatrzymał samochód przed rzymską Synagogą Większą i pobłogosławił wychodzących z nabożeństwa Żydów i jakie znaczenie miała przygotowana przez niego deklaracja „Nostra Aetate", która stała się gruntem pod pojednawcze działania kolejnych papieży.

Bo między katolikami i Żydami istniał – i nadal istnieje – mur zbudowany nie tylko z antysemityzmu i niezrozumienia na płaszczyźnie religijnej (oskarżenia o zabicie Chrystusa), błędy teologiczne (określenie „naród, który niegdyś był narodem umiłowanym" w tekstach liturgicznych), ale i trudności dyplomatyczne. Przez usta Pawła VI ani razu nie przeszło w czasie pielgrzymki do Ziemi Świętej w 1964 r. słowo „Izrael". Nawet w depeszy z podziękowaniami, jaką wysłał z pokładu samolotu, nie zaznaczył, jakiego kraju Zalman Shazar był prezydentem. Takie afronty zakończył dopiero Jan Paweł II, nawiązując w 1993 r. oficjalne stosunki z Izraelem. Ogromna liczba gestów i słów tego Papieża („starsi bracia w wierze") pomogła przełamać wzajemne uprzedzenia. Kartkę z modlitwą o pojednanie, jaką wetknął w szczelinę Ściany Płaczu, Żydzi przechowują w Instytucie Yad Vashem.

Dialog – inicjowany raczej przez stronę katolicką – nie obywał się bez trudności. W czasie siódmej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski naczelny rabin Pinchas Menachem Joskowicz nie zgodził się na papieskie odwiedziny w synagodze warszawskiej, a następnie w gwałtowny sposób domagał się usunięcia krzyża z oświęcimskiego żwirowiska. Te i podobne wydarzenia nie zatrzymały Papieża w usuwaniu, według jego słów, „pokutujących jeszcze tu i ówdzie wzajemnych uprzedzeń". Po nim na tę drogę wstąpił Benedykt XVI.

***

Umieszczona w sieci książka, według relacji pracowników Fundacji „Znak", jest masowo ściągana i spotyka się z odzewem. Centrum Kultury Żydowskiej w Krakowie planuje już dyskusję z udziałem ks. Ignatowskiego. Stefan Wilkanowicz myśli o zorganizowaniu czatu internetowego z czytelnikami, chce też namówić „Znak" do wydania książki w wysokim nakładzie: sprzedawana byłaby razem z płytą CD zawierającą dokumenty papieskie i fotografie.

Ks. Grzegorz Ignatowski, „Papieże wobec kwestii żydowskiej (Pius XII – Jan XXIII – Paweł VI – Jan Paweł II – Benedykt XVI)", Katowice 2007. Wersja internetowa pod adresem: www.znak.org.pl/files/papieze.pdf