Boże, goryczy pełna wszelkich łask

Tomasz Kwiecień OP

publikacja 24.09.2007 09:17

Przekonałem się, że autentyczna modlitwa wymaga, bym wszedł w nią cały, nie tylko swoim rozumem, ale też wolą i emocjami. Bez rozumu nie jesteśmy w stanie nazwać swojego doświadczenia emocjonalnego, bez woli jesteśmy niestali, a bez emocji nie możemy budować relacji z Bogiem. List, 9/2007

Boże, goryczy pełna wszelkich łask




Odzieranie modlitwy z emocji przypomina uprawianie pomidorów w szklarni. Można stworzyć bardzo dobre warunki dla ich rozwoju, zapewnić im ciepło i odpowiednią wilgotność. Być może staną się one wtedy dorodne i piękne, ale nie będą miały tego smaku i zapachu, które mają te dojrzewające na słońcu. Wystarczy pozbawić ich osłony szklarni, a zginą, nie przeżyją nawet pierwszej burzy. Jeśli w swoją modlitwę nie włączę uczuć, nawet tych bolesnych, związanych z tym, co właśnie przeżywam, to moje życie duchowe będzie iluzją

Gdy byłem w nowicjacie, przełożeni wyznaczyli mnie i moim współbraciom czas na modlitwę: dwa razy w ciągu dnia po pół godziny. Nie dali nam jednak żadnych wskazówek, jak się modlić. Dzisiaj bardzo to sobie chwalę, ale wtedy było to dla mnie trudne. Pewnego dnia zastosowałem coś, co w moim (teraz wiem, że błędnym) mniemaniu było medytacją ignacjańską. Przygotowałem sobie punkty - zagadnienia do rozmyślania, rozważyłem po kolei wszystkie i wyszedłem zadowolony z kaplicy. W progu uświadomiłem sobie, że przez te pół godziny wcale się nie modliłem. Przerobiłem „punkty", ale nie spotkałem się z Bogiem. Czułem się, jak ostatni bezbożnik.

To doświadczenie było dla mnie oświeceniem; przekonałem się, że autentyczna modlitwa wymaga, bym wszedł w nią cały, nie tylko swoim rozumem, ale też wolą i emocjami. Czasem będzie w niej dominowało doświadczenie intelektualne, czasem emocjonalne, ale żadnego z nich nie można odrzucić. Bez rozumu nie jesteśmy w stanie nazwać swojego doświadczenia emocjonalnego, bez woli jesteśmy niestali, a bez emocji nie możemy budować relacji z Bogiem. Emocje są częścią nas, stanowią o naszym człowieczeństwie i dlatego są niezbędne w życiu duchowym.


Uczucia są niezbędne


Zdarza się jednak, że jesteśmy wobec nich nieufni, chcemy z nimi walczyć, ujarzmiać je. Nie jest to podejście katolickie. To gnostycy uważali, że emocje, jako część świata materialnego, przeszkadzają człowiekowi w docieraniu do tego, co w nim jest najcenniejsze, czyli duchowe. Dlatego gnostyk sądzi, że powinien uwolnić się od nich, wprowadzić się w stan nieodczuwania.

Wielu ludzi Kościoła podzieliłoby chętnie taki sposób myślenia, ponieważ lubi rozwiązania jednoznaczne: „Jeśli coś sprawia mi trudność, to zamiast się z tym zmierzyć, lepiej się tego pozbędę". Tradycyjna nauka katolicka zawsze jednak broniła się przed poglądem, że jest w człowieku coś, co kiedyś zostanie całkowicie odrzucone, bo jest mu niepotrzebne. Kościół uznaje, że wszystko, co człowiek posiada, co w sobie nosi, jest dobre, chociaż może być w różny sposób skażone przez grzech, przez to, że żyjemy w świecie dotkniętym egoizmem, przemijaniem i śmiercią. W człowieku może panować nieporządek, ale nie znaczy to, że powinien się czegoś pozbywać, powinien raczej poukładać wszystko na swoim miejscu. Gdyby było inaczej, gdyby Bóg nie chciał człowieka emocjonalnego, stworzyłby go innym.





Jeśli przyjrzymy się modlitwom mistyków, zobaczymy, że są one pełne uczuć. Św. Józef z Kupertynu, kapucyn, miewał ekstazy, podczas których nie tylko lewitował, ale i wydawał okrzyki. Sfera emocjonalna funkcjonuje w doświadczeniu mistycznym, ale jest podporządkowana Bogu i spotkaniu z Nim.

Czy tego chcemy, czy nie, uczucia i tak są obecne w naszej modlitwie. Należałoby się zatem zastanowić, jaka jest rola naszej emocjonalności w rozmowie z Panem Bogiem. To, czy będzie ona przeszkodą, czy pomocą, zależy wyłącznie od nas.


Dzisiaj nie chcę z Tobą rozmawiać


Po pierwsze, należy nazwać swoje uczucia; pozwala to nabrać do nich dystansu. Po drugie, należy je uzewnętrznić. Najlepszą okazją do tego jest modlitwa, bo w niej mamy gwarancję ich akceptacji przez kochającego Boga. Bardzo ważne, by nie oszukiwać Pana Boga i siebie co do swoich stanów emocjonalnych. Można powiedzieć: „Przepraszam Cię, Panie Jezu, że w tym momencie jestem znużony, ale chcę trwać mimo wszystko", albo: „Dzisiaj nie chcę z Tobą rozmawiać, ale mimo wszystko jestem tu, wobec Ciebie". Jest to już nawiązanie kontaktu z Panem Bogiem. Modlitwa, która nie jest szczerym wyznawaniem siebie, nie jest autentyczna.

Dlaczego dobrą modlitwą ma być ta, w której rozważam tajemnicę Trójcy Świętej, a złą - ta, w której walczę z irytacją wobec jednego ze współbraci? Może być na odwrót. Rozmyślanie o Trójcy Świętej może okazać się jałowe, jeśli nie będzie się wiązać z moim życiem. Tymczasem rozmyślając o relacji ze współbratem, mogę zrozumieć tę między Trzema Osobami. Do autentycznego doświadczenia Trójcy Świętej dochodzę nie przez ascetyczne oderwanie się od codzienności, ale przez zmierzenie się - również podczas modlitwy, stojąc wobec Pana - z trudnościami związanymi z braterską jednością.


Rozproszenia


Kiedy zaczynam się modlić, natychmiast przypominają mi się sprawy, ludzie, rzeczy, coś do załatwienia, nieukończony tekst, przerwana rozmowa... Słysząc przejeżdżający za oknem tramwaj, przypominam sobie, że nie zrobiłem jeszcze zakupów na jutrzejszy obiad...

To rozproszenia. One również mają w sobie ładunek emocjonalny. Mogę się do nich przywiązać, mogę próbować się od nich uwolnić, ale mogę też uczynić z nich element mojej modlitwy. To przecież moje emocje, moje pragnienia, moje lęki! Czym będzie moja modlitwa, jeśli spróbuję je od siebie odpędzić? Szklarnią, w której jest ciepło, miło i przyjemnie, formą ucieczki od rzeczywistości, w której żyję. Albo pokojem, w którym układam domek z kart. Pięknie mi idzie, dopóki ktoś nie otworzy okna i nie zrobi się przeciąg.





W modlitwie ofiarowuję swoje życie Bogu. W ten sposób uczestniczę w tym, co nazywamy kapłaństwem powszechnym ochrzczonych. Kapłan składa ofiarę przede wszystkim z własnego życia, z samego siebie. Bycie przed Bogiem ze wszystkim tym, co o mnie stanowi, także z moimi pozytywnymi (przyciągającymi) i negatywnymi (odpychającymi) emocjami, ma ogromną wartość.


Nie tylko emocje


Nie można budować więzi z Panem Bogiem bez emocji, nie można jednak opierać się w tym budowaniu wyłącznie na nich. Emocje nie są bowiem dobrą miarą naszej z Nim bliskości.

Św. Teresa z Lisieux tuż przed śmiercią miała poczucie oddalenia od Boga. Jeśli patrzymy na doświadczenie jej życia przez pryzmat wiary, dostrzegamy, że była całkowicie zanurzona w świetle. W swoim wnętrzu nosiła jednak ciemność. O więzi z Bogiem albo jej braku mogą świadczyć jedynie owoce: wpływ na inne osoby, rozwiązanie problemu, uzdrowienie. Ponieważ pojawiają się one dopiero po pewnym czasie, nigdy nie mamy pewności, czy jesteśmy blisko, czy daleko od Boga. W życiu duchowym nie chodzi jednak o to, by precyzyjnie rozpoznawać, jakie jest nasze miejsce przed Bogiem. Chodzi o bycie z Nim, a nie o sprawdzanie siebie.

Autor Psalmów wiele razy zachwyca się swoją bliskościąz Bogiem, czuje się jak dziecię noszone przez Niego na rękach. Innym razem woła: Boże mój, Boże, czemuś mnie opuścił (Ps 22, 2). Kiedy jest bliżej Boga, a kiedy dalej od Niego? Wie to tylko Bóg. Św. Joanna d'Arc zapytana podczas procesu, czy sądzi, że jest w stanie łaski Bożej, odpowiedziała: „Jeśli nie jestem, oby Bóg zechciał mnie do niego wprowadzić; jeśli jestem, oby Bóg zechciał mnie w nim zachować" (KKK, nr 2005)

Jan Tauler, w swoich „Kazaniach” pisze o tym, co ma odpowiedzieć Bogu człowiek, któremu zostały odebrane wszelkie pociechy na modlitwie: „Bądź pozdrowiony Boże, gorzka goryczy pełna wszelkich łask”. Nieważne, czy to mój grzech sprawił, że nie znajduję najmniejszej radości w rzeczach Bożych. Nieważne, czy jest to brak skupienia, czy proces oczyszczenia. Cokolwiek by to było, Pan Bóg jest! Mam trwać przy Nim w tym doświadczeniu i mówić: „Bądź pozdrowiony, Boże, gorzka goryczy pełna wszelkich łask”. W tej „gorzkiej goryczy” jest mnóstwo łask! Moim zadaniem jest szukać Boga, iść za Nim i trwać przy Nim bez względu na stan emocjonalny.

Moja więź z Bogiem nie opiera się wyłącznie na tym, co czuję, ale także na rozumie i woli. Gdy czuję w sercu pokój i mam poczucie ukochania przez Boga, cieszę się tym, jeśli nie - chcę wytrwać bez tego.



***

O. Tomasz Kwiecień, dominikanin, studiował liturgię w Papieskim Instytucie Liturgicznym Anselmianum w Rzymie, wykładowca Kolegium Filozoficzno - Teologicznego oo. Dominikanów w Krakowie, autor między innymi: „Głupstwo głoszenia Słowa", Kraków 2001, „Ja, stary poganin", Kraków 2005