Proszę o wyjaśnienie fragmentu z Listu Judy, w którym czytamy: Gdy zaś Archanioł Michał, tocząc rozprawę z diabłem, spierał się o ciało Mojżesza, nie odważył się rzucić wyroku bluźnierczego, ale powiedział: «Pan niech cię skarci!» (Juda 9). O jakiej rozprawie wspomina autor?

Czytelnik

Autor Listu Judy nieoczekiwanie i jakby mimochodem nawiązuje do sporu, jaki wybuchł między Archaniołem Michałem a diabłem o ciało Mojżesza. Mamy nieodparte wrażenie, że autor nawiązuje do epizodu znanego adresatom, gdyż nie podaje bliższych wyjaśnień. Biblia w żadnym innym miejscu nie wspomina o takim sporze, zatem najbardziej prawdopodobnym źródłem jest żydowska tradycja ustna, ta sama, z której korzystał były faryzeusz Saul (znany nam jako św. Paweł), gdy podawał imiona egipskich kapłanów (2 Tym 3, 8). Być może w Liście Judy pobrzmiewa echo jakiejś ludowej opowieści. Niestety ani  Talmud, ani żadne znane nam apokryfy także nie zawierają wzmianki o sporze Michała z Szatanem, którego przedmiotem byłoby ciało Mojżesza.

Sam zajmę się twoją śmiercią

Według żydowskich legend zaistniał natomiast problem z duszą Mojżesza. Gdy Bóg ujrzał, że Mojżesz jest już przygotowany na śmierć, zwrócił się do Archanioła Gabriela, aby przyniósł do nieba duszę Mojżesza. Gabriel jednak powiedział, że nie jest w stanie wykonać tego polecenia. Bóg zwrócił się więc do Michała, który odmówił, twierdząc, że nie może przyczynić się do śmierci tego, kto w oczach Boga wart jest sześciuset tysięcy innych ludzi. Przyszła kolej na anioła Zagzagela. Odrzekł, że był nauczycielem Mojżesza, gdy ten wspiął się do niebios po Torę i nie może odebrać życia własnemu uczniowi! Bóg wezwał w końcu Anioła Śmierci, Samaela, który ucieszył się z powierzonej misji. Wziął miecz i stanął przed Mojżeszem. Mojżesz jednak nie chciał oddać swej duszy i zadał Samuelowi cios swoją laską, na której wyryte było Imię Pana, skutkiem czego oślepił go. Wtedy usłyszał głos samego Boga, że już nadeszła jego pora, ale poprosił: Nie oddawaj mnie Aniołowi Śmierci, Panie! Głos z nieba odpowiedział: Nie lękaj się, Mojżeszu, ja sam zajmę się twoją śmiercią. A potem przemówił wprost do duszy Mojżesza: Moja córko, zamieszkiwałaś ciało Mojżesza przez sto dwadzieścia lat, a teraz proszę cię, żebyś zeń wyszła. Wypowiedziawszy te słowa, Bóg ucałował Mojżesza i wraz z pocałunkiem zabrał jego duszę.

Tyle pozabiblijna żydowska legenda, która oczywiście stanowi owoc ludzkiej fantazji. Postać Samaela w żydowskiej tradycji łączona jest z Szatanem, ale żadnego śladu sporu o ciało Mojżesza tu nie widzimy.

Nikt nie wie, gdzie jest grób

Fragment z Listu Judy doczekał się kilku interpretacji. Poniżej omówię trzy najbardziej popularne.

1. Kończąca Pięcioksiąg Księga Powtórzonego Prawa zawiera następującą informację: I umarł tam Mojżesz, sługa Pana, w ziemi moabskiej, zgodnie ze słowem Pana. I pogrzebał go w dolinie, w ziemi moabskiej naprzeciw Bet-Peor; a nikt nie zna po dziś dzień jego grobu(Pwt 34, 5-6 BW). Żydowskie midrasze mówią, że to sam Bóg pogrzebał Mojżesza. A skoro pogrzebał go Bóg, nikt z ludzi nie wie, gdzie ów grób się znajduje. Według interpretacji często przytaczanej w kręgach protestanckich fragment z Listu Judy mówi o tym, że Szatan chciał ujawnić Żydom miejsce pochowania ciała Mojżesza, a Archanioł Michał sprzeciwiał się temu, aby nie doszło do bałwochwalczego kultu Mojżesza. Gdyby Żydzi odnaleźli miejsce jego spoczynku, mogliby zacząć je czcić, a ciało Mojżesza zostałoby pewnie zmumifikowane lub posłużyłoby do wykonania relikwii.

Mojżesz wzięty do nieba?

2.Według drugiej interpretacji Szatan rościł sobie prawa do ciała Mojżesza po jego śmierci, sprzeciwiając się wniebowzięciu Mojżesza.

Mojżesz dostąpił wielkiego wyróżnienia przez Boga, otrzymawszy przywilej bezpośredniego rozmawiania z Panem, jak mówi przyjaciel ze swym przyjacielem. Dozwolone mu było widzieć chwałę otaczającą Jahwe. Biblia nie mówi nic o jego cielesnym wzięciu do nieba, ale jest to elementem jednej z żydowskich tradycji. Istnieje judaistyczny apokryf noszący tytuł Wniebowzięcie Mojżesza (zwany też Testamentem Mojżesza) - rodzaj przepowiedni w formie zaleceń dla Jozuego. Oryginał tej księgi był napisany po hebrajsku. Współcześnie znany jest jedynie fragment łacińskiego tłumaczenia z VI wieku wcześniejszego greckiego przekładu, które zostało odkryte w XIX wieku w Bibliotece Ambrozjańskiej w Mediolanie. Księga powstała prawdopodobnie pod koniec I wieku. Co ciekawe księga ta znana była już we wczesnym chrześcijaństwie, a papież Gelazjusz i Orygenes wielokrotnie ją cytowali w swoich pismach (w tym tekst, który nie zachował się w kopii łacińskiej).

Niektórzy, w nawiązaniu do tego apokryfu, wysnuwają hipotezę, że istniała także jakaś ludowa opowieść, według której po śmierci Mojżesza z nieba zstąpił Michał i przywrócił mu życie, zanim jego ciało doznało skażenia, natomiast Szatan usiłował powstrzymać Michała, wysuwając roszczenia, iż ciało Mojżesza należy do niego, ponieważ Mojżesz zabił Egipcjanina, a więc był mordercą. Roszczenia szatana mogły też wynikać z faktu, że uważał siebie za właściciela materialnego świata. Książę Michał, mimo protestów Szatana, wzbudził jednak Mojżesza z umarłych i wziął go do nieba. Do tej hipotetycznej legendy rzekomo uczynił aluzję List Judy.

Ze Starego Testamentu wiemy, że w czasach przed Chrystusem wniebowzięcia dostąpiło dwóch ludzi - patriarcha Henoch i prorok Eliasz. O Mojżeszu Biblia nic takiego nie mówi, ale warto pamiętać, że podczas Przemienienia na górze Tabor Jezus ukazał się w towarzystwie Eliasza i (co ciekawe) właśnie Mojżesza, co sugerować może, że Mojżesz został również (tak jak Eliasz) cieleśnie wzięty do nieba, pomimo iż wcześniej umarł. Wizja Eliasza i Mojżesza, rozmawiających z Jezusem na Górze Przemienienia, symbolizowałaby pełne chwały drugie przyjście Jezusa, kiedy sprawiedliwi, którzy jako żywi doczekają powrotu Zbawiciela (reprezentowani przez Eliasza), zostaną przemienieni, a sprawiedliwi, którzy umarli, nie doczekawszy się tego wydarzenia (reprezentowani przez Mojżesza), zostaną wzbudzeni z martwych - i obie te grupy zabrane zostaną do nieba.

Opinia, że werset z Listu Judy mógłby mieć jakikolwiek związek z domniemanym wniebowstąpieniem Mojżesza, jest jednak raczej nadinterpretacją. Co więcej pogrzeb Mojżesza został wyraźnie potwierdzony w Biblii, a o jego wniebowzięciu mówią jedynie apokryfy, które nie mają dla nas wartości normatywnej. Poza tym nawet w apokryfie o wniebowzięciu Mojżesza nie ma wzmianki o sporze Michała z szatanem.

Jahwe zakazuje ci tego Szatanie

3. Istnieje też próba alegorycznego wyjaśnienia wersetu z Listu Judy. Zgodnie z tym wyjaśnieniem zwrot „ciało Mojżesza” należy rozumieć symbolicznie jako naród wybrany, czyli po prostu Lud Izraela. Kościół określany jest jako Ciało Chrystusa, ponieważ wszyscy zostaliśmy ochrzczeni w Chrystusie. Analogicznie Izrael mógł być nazwany Ciałem Mojżesza, skoro Izraelici, przechodząc przez morze, zostali ochrzczeni w imię Mojżesza (1 Kor 10,1- 2).

W Księdze Daniela Michał nazwany jest wielkim księciem, który został posłany w obronie Izraela (Dn 12,1). Podczas gdy Michał otrzymał zadanie obrony Izraela, Szatan był oskarżycielem Izraela. Warto przypomnieć w tym miejscu wizję, jaką miał prorok Zachariasz (Za 3, 1-3). Bóg ukazał mu niebiański trybunał, w którym Szatan stał po prawicy arcykapłana Jozuego (reprezentującego naród wybrany, wracający z niewoli babilońskiej) i oskarżał go. Co ciekawe, oskarżenia Szatana były słuszne, na co wskazywały brudne szaty arcykapłana, jednak w obronie narodu wybranego stanął Anioł Jahwe, wypowiadając słowa: Jahwe zakazuje ci tego Szatanie, zakazuje ci tego Jahwe. Czyż nie jest on [Jozue] niby głownia wyciągnięta z pożogi?.

W tym wypadku tożsamość Anioła Jahwe, choć nie ujawniona wprost, raczej nie budzi wątpliwości. Obrońcą Izraela jest Michał. Jeśli spór o „Ciało Mojżesza” byłby sporem o naród wybrany, fragment z Listu Judy staje się całkowicie zrozumiały, gdyż opisywałby właściwie to samo, co wizja Zachariasza.

W gruncie rzeczy jednak to tylko nasze spekulacje. Autor Listu Judy swoją tajemniczą wzmianką dostarczył okazji do snucia hipotez, a Czytelnicy niech sami wybiorą sobie tę, która jest dla nich najbardziej przekonująca.