Zwycięskie Powstanie

Powstanie, które wybuchło w końcu 1918 r., było drugim po wielkopolskim z 1806 r. udanym zrywem wolnościowym Polaków. Po 125 latach pruskiej władzy (nie licząc Księstwa Warszawskiego) uniezależniło Wielkopolskę od Niemiec.

Sukcesowi sprzyjały: wojenna klęska Niemiec; znalezienie się Polaków w obozie zwycięzców; osiągnięcia okresu pruskich rządów – organizacja, porządek, praworządność, przedsiębiorczość, pracowitość, rozwinięte ekonomia i infrastruktura, powszechne edukacja i zabezpieczenia socjalne; szczególnie jednak czyn zbrojny - zryw będący rezultatem pruskiej polityki. Niemiecka kolonizacja, rugi, germanizacja, kulturkampf, znosząc swobodę narodowego rozwoju, zaowocowały polską secesją.

Sprzyjające okoliczności

Tłem dla powstania była listopadowa rewolucja znosząca cesarstwo w Niemczech. Żywiołowo, także w Wielkopolsce, tworzono Rady – rewolucyjne organy władzy. Wśród polskich główną stała się Naczelna Rada Ludowa (NRL), powstała na bazie grupującego polskich posłów w Reichstagu, tajnego proalianckiego i proendeckiego Centralnego Komitetu Obywatelskiego.

13 listopada w Poznaniu miał miejsce „zamach na ratusz”. Polakami zastąpiono część delegatów niemieckich w Radzie Delegatów. Polska większość dała NRL realną władzę w prowincji. W oparciu o polskich żołnierzy w Reichswerze podjęto tworzenie tajnych struktur wojskowych. W odpowiedzi zjazd reprezentantów niemieckich Rad Ludowych z 12-13 listopada potępił polski separatyzm, czemu towarzyszyły niemieckie demonstracje patriotyczne.

18 listopada odbyły się wybory do polskiego Sejmu Dzielnicowego, z prawem głosu Polaków i Polek (po raz pierwszy!) od 20. roku życia. Powstanie narodowego organu ustawodawczego stanowiło wyraźny formalny przejaw polskiego separatyzmu. Pierwsze posiedzenie Sejmu odbyło się 3 grudnia w Poznaniu. Sejm wyraził wolę przyłączenia zamieszkanych przez Polaków ziem Rzeszy do Polski.

Cel ten, jako jeden z priorytetów, wymienił też 20 grudnia w swym exposé polski premier Jędrzej Moraczewski. Zerwaniu przez Warszawę stosunków dyplomatycznych z Niemcami towarzyszyła decyzja o wyborze do Sejmu także posłów z zaboru pruskiego. Berlin uznał to za jawne działanie Polski na rzecz rozbicia terytorialnej integralności Niemiec. Ich rewolucyjny rząd skierował do Wielkopolski ochotnicze oddziały Grenzschutzu.

Tymczasem Sejm Dzielnicowy zalegalizował NRL, a ta 6 grudnia powołała organ wykonawczy – Komisariat. Przywrócono język polski w szkołach.

Walka zbrojna

Dotąd NRL odżegnywała się od rozwiązań siłowych. Iskrą zapalną dla powstania stały się zatargi towarzyszące przyjazdowi Ignacego Paderewskiego – członka uznanego przez Aliantów za polską reprezentację endeckiego Komitetu Narodowego Polskiego. W drodze do Warszawy, celem mediacji między Piłsudskim i Dmowskim (zwieńczonej wyborem Paderewskiego na premiera), odwiedził Poznań – bastion antyniemieckiej Narodowej Demokracji.