Czynniki rozwoju małego dziecka

Wartości stanowią dziedzinę kultury i działalności człowieka. O ile wartości materialne posiadają charakter nadrzędny, o tyle wartości duchowe – charakter absolutny. Kultura od strony obiektywnej jest swoistym układem wartości, wybieranych i realizowanych w określony sposób. Ich tworzenie nadaje sens życiu człowieka^[1].

Realność wartości tkwi w samym człowieczeństwie, rozwijając aksjologiczno-normatywny porządek moralny, etyka postuluje jego realność i obiektywność oraz hierarchiczność wartości. Gdy pole zainteresowań wartościami zamyka się w przestrzeni wolnych projektów jednostki, wówczas wartości traktowane są jako szczególny rodzaj manifestowania tego, co twórcze^[2].

W literaturze nauk społecznych wartość jest sprecyzowaną lub dającą się wywnioskować koncepcją tego, co godne pożądania, charakterystyczną dla jednostki lub społeczeństwa. Godne jest pożądania to, o czym się myśli i odczuwa, jako właściwym przedmiocie pragnienia. „Bo jakie początki, takie będzie wszystko” – ten cytat z dzieł Jana Amosa Komeńskiego przypomina, że wszystko, co w człowieku najlepsze, budowane jest od fundamentów. Kształcenie i wychowanie powinny pomóc świadomie rozważać wartości. Edukacja ma przygotować do refleksji nad własnym systemem wartości, do jego świadomego kształtowania, co nada głębszy sens życiu jednostki^[3].

Dzieci uczą się zachowania aprobowanego społecznie poprzez próby i błędy, poprzez nauczanie w sytuacjach konkretnych lub przez identyfikację. Im więcej będą miały do identyfikacji pozytywnych wzorów, tym pełniejszy i lepszy będzie ich rozwój moralny^[4]. Z pomocą otoczenia dziecko zaczyna coraz sprawniej odróżniać dobro od zła. Tę zdolność do inicjatywy na polu moralnym przejawia nie tylko odwagą samodzielnego określania wartości, lecz myślenia wynikowego na podstawie wcześniejszych doświadczeń oraz powiązanych z nimi komentarzy dorosłych^[5]. Zadaniem wychowania jest wspieranie dziecka w dążeniu do wartości podstawowych – prawdy, dobra i piękna.

Bardzo często media stwarzają pewne złudzenie wyboru drogi życiowej, po to, żeby odebrać ludziom prawo decyzji o sobie i wskazując, że wszelka odpowiedzialność i wierność jakimś zasadom są czymś przestarzałym^[6].

Media są zagrożeniem dla kultury narodowej poprzez: dominację obrazu, człowieka rozpatruje się jako homo videns, który coraz mniej czyta, żyje on w świecie imitacji; transmisję antywartości, propagowanie łamania wartości chrześcijańskich i ogólnoludzkich, jak np. lekceważenie życia ludzkiego. Naród jest podmiotem kultury, z kolei sama kultura jest obszarem wielorakich ludzkich interakcji i staje się fundamentem systemu społecznego. Jedno bez drugiego nie może istnieć. Sobór Watykański II podkreślał: „Kultura jest właściwością osoby ludzkiej. Do prawdziwego i pełnego człowieczeństwa dochodzi się nie inaczej, jak przez kulturę” (KDK 53). To stanowisko rozszerzył Jan Paweł II, gdy mówił, że „kultura jest tym, przez co człowiek jako człowiek staje się bardziej człowiekiem, bardziej ‘jest’. Tylko człowiek jest sprawcą i twórcą kultury i tylko człowiek w niej się wyraża i w niej się potwierdza”^[7].

Znakiem dzisiejszych czasów jest zanik przejrzystej hierarchii wartości i upadek autorytetów, wprowadzających harmonię wśród wartości. Brak efektywnego wychowania do wartości często prowadzi do zanegowania sensu i celu życia, do hedonizmu życiowego i relatywizmu w świecie wartości. Ostateczna ocena nowoczesnego systemu wychowania będzie zależała od podstawowej hierarchii wartości, jaką przyjmie. Podstawową wartością będzie zawsze człowiek. Oczywistym jest, że zespół idei wychowawczych wyrasta z historii danego narodu. W naszym narodzie tym dziedzictwem jest kultura chrześcijańska i związany z nią system wychowania religijnego. Nie ustają w wysiłkach ci, którzy wzięli sobie do serca sprawę wychowania człowieka, by ten postulat nie pozostawał tylko w sferze pragnień i zamierzeń.

Dzielmy się naszymi wartościami

Uczenie się nowych idei, wypracowanie i doskonalenie umiejętności społecznych, tworzenie atmosfery nasyconej wartościami, powinno być połączone z zabawą, śpiewem, ruchem, podczas zajęć prowadzonych przez nauczycieli przedszkoli. Program LVEP, zwany projektem Dzielmy się Naszymi Wartościami dla Lepszego Świata, zrodził się w 1996 roku w głównej siedzibie UNICEF w Nowym Yorku, by wychowawcy mogli integrować lepiej wartości w celu przygotowania ucznia do wchodzenia w życie. Oparty został na wartościach: Pokoju, Szacunku, Miłości, Odpowiedzialności, Szczęściu, Współdziałaniu, Uczciwości, Pokorze, Tolerancji, Prostocie i Jedności, które są realizowane w odrębnych modułach^[8].

Przekaz wartości w edukacji regionalnej

Edukacja regionalna stanowi istotny element rzeczywistości społecznej, ułatwiający wychowankowi odkrywanie jego tożsamości kulturowej i własnego miejsca w świecie. Konieczne staje się stworzenie warunków do poznania i poszanowania dziedzictwa kulturowego, kształtowania postawy otwartej wobec pluralizmu i odrębności kultur, przygotowanie ucznia do twórczego, świadomego uczestnictwa w życiu kulturalnym, społecznym oraz tworzenia dóbr kultury. Dlatego ważną jest sprawą rozwijanie myślenia twórczego dziecka, dzięki któremu wzbogacałoby ono wyobraźnię, rozbudzałoby aktywną postawę w stosunku do poznawanych treści, równocześnie rozwijałoby osobowość i uczyłoby się konstruktywnego myślenia tak niezbędnego w dorosłym życiu. Wartością dla dziecka bywa wszystko to, co pozwala łagodzić dokuczliwe napięcia uczuciowe, dlatego wielką wartość stanowi sztuka i twórczość wraz z estetycznymi przeżyciami^[9].

Świadomość własnego regionu czy grupy regionalnej jest istotna w procesie identyfikacji narodowej i lokalizacji siebie w otaczającym świecie. Współczesny człowiek żyje w kilku płaszczyznach: *nasz świat indywidualny, *świat typowy dla naszej ojczyzny i grupy etnicznej, *grupa regionalna, *specyfika narodowa, *to co globalne, ogólnoludzkie. Z tego wynika kolejność „zanurzania” się w kulturę. Te etapy inkulturacji pełniej przygotowują człowieka do świadomego i w pełni twórczego uczestnictwa w życiu świata, w każdej lub tylko w wybranej sferze egzystencji. Jednocześnie pozwalają ocalić te elementy niepowtarzalnej kultury lokalnej, które są zarazem identyfikatorem jednostki w unifikującym i uniformizującym świecie. Dziecko od najmłodszych lat zatrzymuje w sobie to, co dzieje się w jego najbliższym otoczeniu, przez całe życie pamięta zwyczaje, obyczaje, gwarę kultywowane w jego rodzinie i środowisku. Wykorzystanie w procesie dydaktycznym dorobku wielokulturowego, społecznego i gospodarczego regionu może rozbudzić wyobraźnię dziecka w latach późniejszych i w wieku dojrzałym, że będzie ono obywatelem o postawie patriotyzmu lokalnego z przywiązaniem do swojej „małej ojczyzny”. W dzieciach powinno rodzić się przekonanie, że znajomość gwary i posługiwanie się nią nie jest czymś wstydliwym, ale stanowi powód do dumy, gdyż podkreśla jego indywidualną tożsamość^[10].

Naczelnym celem edukacji jest wspieranie integralnego rozwoju dziecka. Wychowanie winno czynić człowieka zdolnym do swobodnego wyboru i do kształtowania własnej drogi życiowej przenikniętej wartościami^[11]. W okresie wczesnej edukacji dziecko uczy się trudnej sztuki wyboru wartości, wyznaczających kierunek „układania się” ze światem i samym sobą^[12]. Związek człowieka z dziedzictwem własnego regionu jest wartością, którą należy uświadomić dziecku po to, by ukształtować w nim poczucie własnej tożsamości. Mówiąc o wartościach dziedzictwa kulturowego, należy mieć zawsze na uwadze własne etniczne dziedzictwo ucznia, które jest mu najbliższe^[13].

Od najmłodszych lat dzieci w przedszkolu powinny uczyć się miłości do swojej małej ojczyzny i regionu, poznawać tradycję, gwarę, taniec.

Przedszkole powinno realizować programy edukacyjne związane z patriotyzmem, jak:

„Na ratunek Ziemi” – edukacja ekologiczna

„Przeżywam świat” – bliżej rodziny, ojczyzny, regionu, przyrody i zdrowia

„Cudze chwalicie swego nie znacie”– program edukacji regionalnej i patriotycznej

„Jestem częścią świata” – program ekologiczny (jednym z zadań jest uwrażliwienie dzieci na piękno otaczającej ich przyrody oraz kształtowanie postaw ekologicznych)

„Tu gdzie mieszkamy to nasza mała ojczyzna” – idee projektu to: rozwijanie poczucia przynależności regionalnej; rozbudzenie zamiłowania i szacunku do mowy naszych ojców; poszerzenie znajomości charakterystycznych dla terenu pieśni i tańca; kształtowanie szacunku dla wartości i kultury własnego regionu; wdrażanie do poszanowania odrębności innych regionów i narodów. Hasłem tego projektu może być fragment wiersza Jana Kubisza: Ojcowski dom to istny raj, dar Ojca Niebieskiego, choćbyś i przeszedł cały świat, nie znajdziesz piękniejszego.

W przedszkolu formami realizacji obyczajowości jest:

*systematyczne wydawanie przedszkolnej gazetki, dokumentowanie faktów za pomocą zdjęć;

*wspólne koncertowanie podczas organizowanych imprez okolicznościowych:

*czynny udział w konkursach i akcjach promujących postawy proekologiczne.

Jednym z najważniejszych zadań wychowania, wspólnym dla wszystkich zajęć edukacyjnych, jest tworzenie klimatu miłości do „małej i wielkiej Ojczyzny”. W przedszkolu organizowane powinny być zajęcia tematyczne, gdzie dzieci biorą udział w wycieczkach, przygotowują inscenizacje z wykorzystaniem gwary, tworzą kącik regionalny, czy biorą udział w konkursach tematycznych:

 – dzieci mogą przygotować przedstawienie „Wzdłuż Wisły”, gdzie będą mówić typową gwarą każdego regionu, oraz będą przebrane w odpowiednie stroje

 – konkursy plastyczne „Moja miejscowość i okolice – małych artystów prace i szkice”.

Wartości stanowią dziedzinę kultury i działalności człowieka. O ile wartości materialne posiadają charakter nadrzędny, o tyle wartości duchowe – charakter absolutny. Kultura od strony obiektywnej jest swoistym układem wartości, wybieranych i realizowanych w określony sposób.

Współcześnie w budowanym systemie wartości powinny znaleźć się elementy wychowania integracyjnego, religijnego, patriotycznego, proekologicznego i estetycznego. Tak szeroko rozbudowany system wartości sprzyja rozwojowi dziecka we wszystkich sferach jego osobowości. Warunkiem realizacji jest opisana edukacja oraz bezpośrednie obcowanie z naturą, poznawanie środowiska poprzez działanie, odkrywanie i badanie.

Natalia Maria Ruman – mgr pedagogiki Uniwersytetu Śląskiego