Czas wielkich przewartościowań

Przyjrzyjmy się jednak dokładniej, na czym polega słabość współczesnej ekonomii, dlaczego tak łatwo uległa ona wewnętrznemu rozkładowi, nie znajdując w sobie skutecznych mechanizmów obronnych.

Pułapka liniowego rozwoju.

Jednym z najbardziej charakterystycznych rysów współczesnego modelu gospodarowania jest umasowienie produktu. Każda innowacja przechodzi natychmiast w ilość, staje się w krótkim czasie powszechna, dostępna szerokim masom. Nie byłoby w tym zapewne niczego złego, gdyby nie to, że postęp techniczny nie oznacza procesu odkrywania i stałego rozwoju jakościowego, ale jest, wbrew rozpowszechnionemu mniemaniu, procesem ekstensywnym, ostatecznie zawsze ilościowym, podporządkowanym wymogom agresywnego rynku, który potrzebuje nowych rozwiązań tylko o tyle, o ile dają się szybko zastosować w formie nowego towaru. Kierunek postępu wyznacza w istocie masowy rynek oraz nowe potrzeby, jakże często pobudzane lub po prostu stwarzane odpowiednimi rynkowymi działaniami (reklama, marketing).

Postęp techniczny podporządkowany jest całkowicie prawom masowego rynku, który określa te pola, na których innowacje są możliwe, skutecznie eliminując przy tym wszystkie te kierunki postępu, których nie da się w krótkiej perspektywie czasu zastosować i przełożyć na masową produkcję. Krótkowzroczność, nastawienie na doraźną efektywność, planowanie ilościowe, które w ogóle nie uwzględnia czynnika radykalnej nowości, to grzechy główne tej wizji rozwoju. W sytuacji, gdy pojawia się rozwiązanie alternatywne grożące zaburzeniem owego liniowego rozwoju, obronnym odruchem jest uniemożliwienie jego upowszechnienia.

Dobrym przykładem tych tendencji może być jednokierunkowy rozwój przemysłu motoryzacyjnego, jaki dokonał się na przestrzeni całego XX wieku. Mimo wielu oczywistych technologicznych przeskoków ekstensywny w swej istocie rozwój motoryzacji nie tylko zablokował poważne poszukiwania innych rozwiązań dla zaspokojenia ludzkiej pasji poruszania się i podróżowania, ale doprowadził do produkcji gigantycznej liczby pojazdów, których nie da się już używać swobodnie i wystarczająco bezpiecznie. Idea podróżowania w małej, zamkniętej, prywatnej przestrzeni jest przy tym niezmienna od czasu pierwszych wynalazków, zmieniają się tylko elementy formy, sposoby urzeczywistnienia jej w praktyce.

Interesujące, że przy całym technologicznym postępie nigdy nie udało się znieść lub choćby zmniejszyć rażącej dysproporcji między subiektywnym poczuciem bezpieczeństwa i komfortu a obiektywnym zagrożeniem, jakie wiąże się z szybkim podróżowaniem po zatłoczonych drogach. Jest to jeszcze jeden symptom tego, że nawet w dziedzinie, w której na pozór idea postępu znalazła swoje najlepsze spełnienie, rozwój ilościowy całkowicie zdominował myślenie strategów gospodarczych.

Wirtualizacja świata ujętego w prawa ekonomii.

Z jednej strony nastąpiło urzeczowienie pewnych abstrakcyjnych wytworów, idei takich jak rozwiązania finansowe – tak zwane produkty bankowe (kredyty, gwarancje, lokaty) czy pakiety praw (wierzytelności), które jako pewien zbiór stają się odrębnym przedmiotem obrotu, z drugiej – odrealnienie przedmiotów materialnych, które zostały odarte ze swej wartości użytkowej, estetycznej, emocjonalnej i stały się neutralnymi wartościami przeliczalnymi na jednostki pieniężne. W ten sposób to, co realne i konkretne, spotkało się z abstrakcyjnym wytworem myśli w ramach tej samej kategorii kapitału, któremu przysługuje pewna neutralna wartość wyrażona w pieniądzu.