Osiąganie nauczycielskich zamierzeń

Skuteczność to osiąganie zamierzonych efektów. Zatem skuteczne nauczanie to sytuacja, w której uczeń dysponuje wiedzą i umiejętnościami, przekazanymi mu przez nauczyciela w procesie dydaktycznym, które zostały uprzednio przez pedagoga założone jako cele konieczne do osiągnięcia przez ucznia.

Podmiotem procesu dydaktycznego jest uczeń, jego osiągnięcia są najważniejsze, przyrost jego wiedzy oraz wzrost umiejętności są celem tegoż procesu. Dodatkowo skuteczność kształcenia sprawdzana jest poprzez liczne egzaminy zewnętrzne. Kreatorem procesu jest nauczyciel. Nie jest to zadanie proste, jest ono niezwykle odpowiedzialne, ważne i skomplikowane. Jak zatem uczynić ten zawiły proces skutecznym? Trzeba w czasie jego planowania i realizacji wziąć pod uwagę szereg różnorodnych czynników i zachować nieustanną czujność, aby odpowiednio reagować na dodatkowe, nie zawsze dające się przewidzieć zmienne.

Czynniki, które determinują proces dydaktyczny, są ze sobą ściśle połączone, pozostają w niezwykle silnej zależności. Podmiotem procesu jest uczeń, jego postawa, wiedza i umiejętności są niejako miernikiem skuteczności wszystkich zachodzących działań edukacyjnych. Jednak porównywanie suchych faktów, np. wyników egzaminów zewnętrznych ucznia A i B nie będą w stu procentach miarodajne, jeśli chodzi o skuteczność kształcenia. Każdy uczeń ma określone możliwości intelektualne, indywidualne predyspozycje. Dla ucznia A 45 procent uzyskanych na egzaminie zewnętrznym będzie (biorąc pod uwagę jego możliwości i predyspozycje) wskazywać na to, iż proces edukacyjny w jego przypadku był skuteczny, w przypadku ucznia B o wysokich możliwościach intelektualnych taki wynik świadczyłby o nieskuteczności. Wskaźnik EWD (Edukacyjna Wartość Dodana) ma pokazywać, czy dana szkoła kształci swoich uczniów w sposób skuteczny, czy też nie. Opiera się on na wyliczeniach statystycznych badających przyrost bądź spadek umiejętności uczniów na podstawie przynajmniej dwóch pomiarów osiągnięć szkolnych (na początku i na końcu edukacji). Dzięki EWD można zobaczyć przyrost wiedzy konkretnego ucznia np. na danym etapie edukacyjnym.

Przyrost wiedzy ucznia zależy przede wszystkim od niego samego, jednak znacząca jest także rola nauczyciela w tym procesie. Nauczyciel ma bezpośredni wpływ na swojego wychowanka. Istotna jest nie tylko jego wiedza, ale i osobowość. Nauczyciel to człowiek, który ma przekazywać wiedzę, oczywiste jest zatem, iż musi ową wiedzę posiadać (Jakóbowski 1987: 33). Przygotowanie merytoryczne i metodyczne nie podlegają żadnym wątpliwościom, są one niezbędne, jednak nie wystarczy wiedzę posiadać, trzeba umieć się nią podzielić z uczniami w odpowiedni sposób, tak aby odbywało się to z korzyścią dla uczniów, ale i dla samego nauczyciela (Kacprzak 2006: 52). Hanna Hamer (1994: 25) zaznacza, iż nauczyciel oprócz kwalifikacji potwierdzonych różnorodnymi dyplomami musi wykazywać się kompetencjami: specjalistycznymi, dydaktycznymi i psychologicznymi, które nieustannie musi udoskonalać. Kompetencje specjalistyczne to znajomości nauczanej dziedziny, wiedza i umiejętności w jej obrębie. Mianem kompetencji dydaktycznych określamy umiejętności nauczyciela ujawniające się w czasie procesu dydaktycznego, od jego zaplanowania poprzez realizację, aż do ewaluacji osiągnięć. Według Hamer kompetencjami psychologicznymi określone są umiejętności interpersonalne nauczyciela, łatwość budowania relacji z uczniami, która ma przyczyniać się do ich jak najlepszej motywacji do pracy, a także być jednym z czynników ich sukcesu.

W procesie edukacyjnym bierze udział uczeń i nauczyciel; od ich wzajemnej relacji zależy jego efektywność. Dawniej nauczyciel był jednogłośnie uznawany za autorytet, on sam kształcił uczniów na swych następców. W dzisiejszych czasach nauczyciel przestaje być mistrzem dla swych uczniów, jest on raczej ich przewodnikiem, pomocnikiem w procesie zdobywania wiedzy. Zadaniem współczesnego nauczyciela jest pokazanie uczniom drogi do wiedzy w taki sposób, aby chętnie ową metaforyczną drogą kroczyli i nie zrażali się niepowodzeniami, trudnościami, czy przeciwnościami, a wręcz przeciwnie − potrafili je wykorzystać. Od współczesnego nauczyciela oczekuje się kreatywności − ma w sposób nowatorski podchodzić do nauczania i wychowania, powinien wykazywać się oryginalnością w doborze form i metod pracy, prowadzić lekcje w sposób twórczy, nieustannie zaskakując uczniów swą pomysłowością. Wymagania te są niezwykle wysokie i nie jest łatwo im sprostać. Aby być dobrym, skutecznym i kreatywnym nauczycielem niezbędne jest posiadanie talentu pedagogicznego. Ten dar pozwala na zamienienie nauczania w wirtuozerię, uczynienie rzemiosła sztuką.

Literatura fachowa dla nauczycieli oferuje wiele sposobów na urozmaicenie lekcji, uczynienie ich interesującymi, a tym samym takimi, w czasie których uczniowie będą się skutecznie uczyć. Indywidualizacja ma na celu dotarcie do wszystkich dzieci w klasie, uwzględnienie potrzeb edukacyjnych ucznia zdolnego, ale i tego o specjalnych potrzebach edukacyjnych, wymaga ona od nauczyciela znajomości zespołu z jakim pracuje, a także elastyczności i kreatywności w czasie prowadzenia lekcji. Metody aktywizujące proponują nauczycielowi takie sposoby pracy z uczniami, w czasie których angażują się oni w stu procentach, a rolą nauczyciela jest koordynacja pracy. Stosowanie ich aktywizuje, czyli pobudza do działania całą grupę uczniów, a uczenie się przez działanie jest niezwykle efektywne. Dobre efekty daje również korzystanie z multimediów. Dzieci, żyjące we współczesnym świecie nieustannie obracają się pośród różnorodnych multimediów, taka forma przekazu jest im bardzo dobrze znana. Doskonale, jeśli uczniowie wiedzą, iż komputer służy nie tylko i wyłącznie do rozrywki w postaci licznych gier komputerowych. Internet to źródło wiedzy, warto nauczyć dzieci, jak w optymalny sposób z niego czerpać. Kultura, w jakiej wychowywani są współcześni uczniowie nastawiona jest na obraz. Wykorzystywanie w czasie lekcji fragmentów filmów, przygotowywanie prezentacji multimedialnych jest dla nich atrakcyjne, warto jednak aktywować inne zmysły poza wzrokiem. Dobrym treningiem koncentracji uwagi jest słuchanie z uczniami audiobooków, audycji, czy choćby okolicznościowych piosenek. Dzięki korzystaniu z multimediów uczniowie niejednokrotnie przyswajają wiedzę w sposób nieuświadomiony (Gajda 2002: 67).

Jednakże żaden z wymienionych powyżej sposobów na uatrakcyjnienie zajęć nie jest w stanie zastąpić nauczyciela z charyzmą, który popchnie uczniów w wir edukacji, z którego będą mogli do woli czerpać. Zawód nauczyciela to profesja niezwykle ciekawa, pozwalająca wpływać na rozwój młodych ludzi. Osoba decydująca się nauczać innych bierze na siebie jednak ogromną odpowiedzialność, decyduje się również na nieustanną gotowość do samodoskonalenia. Zadaniami nauczyciela, o których musi nieustannie pamiętać, jest rozwijanie, stymulowanie i inspirowanie twórczej aktywności ucznia, która będzie się przekładać na jego sukcesy edukacyjne, a w konsekwencji życiowe.

Karolina Piotrowska – nauczycielka w Zespole Szkół im Stanisława Wyspiańskiego w Waganowicach

Bibliografia

Gajda J. 2002. Media w edukacji, Warszawa.
Hamer H. 1994. Klucz do efektywności nauczania, Warszawa.
Jakóbowski J. 1987. Zarys teorii rozwoju zawodowego nauczyciela, Bydgoszcz.
Kacprzak L. 2006. Pedeutologiczne rozważania o nauczycielu, Piła.