Komunikacja językowa

Dzięki możliwości mowy człowiek rozumny (homo sapiens) różni się od swoich przodków zwierząt. Podstawowym celem tego działania jest możliwość przekazywania sobie wzajemnie informacji. Sam język, mowa, jest uzależniony bezpośrednio od kultury, to jej element składowy. Komunikacja zaś jest elementem życia codziennego, bez niego nie można funkcjonować w społeczeństwie. Trzeba zaznaczyć, że występują również dwa rodzaje przekazu: przekaz werbalny (sposób tradycyjny) i niewerbalny (tzw. bodylanguage). Są również twory językowe, przykładem może być język migowy. W Polsce funkcjonuje system językowo-migany. Dzięki temu osoby, które mają uszkodzony aparat mowy lub słuchu, mogą kontaktować się ze światem. Osoby, które nie słyszą od urodzenia, mają trudności w opanowaniu mowy, języka. Oczywiście ciężka praca z logopedą pozwala na opanowanie w sposób dobry w większości przypadków artykulacji dźwiękowej.

Komunikacja jest procesem, który trwa ciągle, gdyż przez postawę, mimikę coś się wyraża. Jednakże, aby można było mówić o istnieniu komunikacji, muszą istnieć 3 ogniwa: nadawca - czyli osoba, która przesyła określoną informację; odbiorca - czyli osoba, do której daną informację kierujemy oraz określony kod - czyli sposób przekazu tej informacji: obraz, gest, słowo itp.

Niestety sposób komunikacji ubożeje, a sam proces odbywa się w sposób niewłaściwy, gdyż to, że dwie osoby rozmawiają, wcale nie jest jednoznaczne z faktem wzajemnego rozumienia. Odbywa się to m.in. poprzez nieodpowiednie odczytywanie intencji, gestów. Sam przekaz komunikatu odbywa się za pomocą umownych znaków, są to słowa, gesty, dźwięki, litery itp., a odpowiednie sekwencje tych elementów tworzą kody. Dzięki nim ludzie są w stanie porozumiewać się ze sobą. W momencie, gdy proces ten zostaje zaburzony, mówi się o zakłóceniach zwanymi szumami. Powoduje to, że komunikat na wstępie może różnić się od tego odebranego, co może być wynikiem tego, że nadawca w niejasny sposób wyraził swoje myśli, a to z kolei uniemożliwiło przekaz w sposób prawidłowy informacji. Sam szum może być efektem nieodpowiedniej postawy, uprzedzenia, nieprzystawalności języka do informacji. Powodzenie komunikacji w znacznej mierze zależy więc od tego, na ile kontroluje się czy opanuje szum.

Znanym problemem kodowania jest również pomieszanie znaczeń. Chodzi o to, że dane słowo najczęściej ma kilka znaczeń. W świecie wielu podkultur zjawisko to jest jeszcze bardziej powszechne. Warto mieć informację, z jakiego rejonu oraz z jakiego środowiska pochodzi dany rozmówca, gdyż może wystąpić różne słownictwo lub poszczególne elementy gramatyczne. A to może prowadzić do dezorientacji oraz frustracji rozmówcy z powodu złego zrozumienia przekazu. Czasami zdarza się nawet, że nadawca w zamierzony sposób tak koduje, aby wprowadzić słuchacza w niekomfortową sytuację.

Sam przekaz zwrotny jest też ważny w komunikacji, gdyż może on zwiększać dokładność przekazu i wspomaga przepływ informacji, a w razie niejasności lub pomyłek o charakterze kontekstowym lub treściowym może wyjaśniać wszelkie nieporozumienia. Jeśli pomiędzy komunikatem wysłanym a otrzymanym występują straty, nadmiar lub wypaczenia, to informacja zwrotna umożliwia stosowną korektę. Informacji zwrotnej udziela się nie po to, by kogoś potępić, ocenić czy osądzić.

Kolejny ważny aspekt to wykorzystanie sprzężenia zwrotnego. Wszelkie kody wysyłane przez nadawcę muszą być odpowiednio odebrane przez odbiorcę. Nazywa się to dekodowaniem. Oczywiście w samych pętlach komunikacji jednostronnej lub pozbawionej sprzężenia zwrotnego zdarza się skłonność do błędów i niedokładności, gdyż nadawca nie jest w stanie w pełni kontrolować odbiór. Dlatego dzięki sprzężeniu zwrotnemu istnieje szansa na ewentualną korektę w niejasności.

W danej komunikacji ważny jest też kontekst sytuacyjny, gdyż wymiana informacji nie zachodzi w próżni. Na samym kontekstem powinien pracować nadawca, jak i odbiorca. Na kontekst składa się aspekt fizyczny i społeczny. Ten pierwszy wpływa wspomagająco, destrukcyjnie lub zakłócająco na samą wymianę informacji. Aranżacja estetyczna, architektura, temperatura i oświetlenie także wpływają na ludzkie interakcje. Jako przykład może posłużyć fakt, że ludzie przejawiający chęć do kontaktu zajmują swobodną postawę przy stole lub siadają naprzeciwko tej osoby, z którą chcą podjąć kontakt. Społeczny wymiar kontaktu uzależniony jest od okoliczności, w których dochodzi do rozmowy, a więc miejsca i osób biorących udział w dialogu. Nie jest możliwe funkcjonowanie w środowisku bez rozmów, czy kontaktowania się z innymi ludźmi.

Aby sam komunikat, czyli przepływ konkretnych informacji, był przekazany w sposób właściwy, muszą być spełnione poniższe założenia, niezwykle przydatne w rozmowie:

1. Język musi być zrozumiały dla wszystkich stron.
2. Specjalistyczne słownictwo, jeśli już ma być użyte, to powinno być wytłumaczone na samym początku.
3. Klimat rozmowy musi sprzyjać ekspresji, a zatem musi być stosowne miejsce, czas, nastrój; osoby, które mają np. kłopoty osobiste, czasami skłaniają się ku postawie zamkniętej i niechętnie podejmują rozmowę
4. Strona odbiorcza powinna dać do zrozumienia, że jest zainteresowana tematem rozmowy. Aby tak było, nie trzeba wiele, czasami wystarczy potaknięcie lub skinienie głową, a przede wszystkim należy okazywać szacunek drugiej osobie, nie przerywać jej, ani tym bardziej robić wtrąceń. Nauczyciele lub rodzice w tym miejscu popełniają duży błąd, mówiąc: „Ja w twoim wieku...”.
5. Jeśli coś nie jest do końca zrozumiałe, warto poprosić o powtórzenie albo sparafrazowanie danej wypowiedzi; może być to wyrażone w sposób: „czy dobrze Cię zrozumiałam?”.
6. Częstym błędem popełnianym w rozmowie jest radzenie. Wiele osób mówi, jak ktoś ma żyć, przy czym osoba radząca nie ponosi odpowiedzialności za błędy tych osób, które przychylają się do danych pomysłów.
7. W rozmowie żadna ze stron nie powinna manipulować drugą.
8. Ton głosu nadawany podczas rozmowy też jest kluczowy, gdyż rozmawiając z kimś krzykiem nie wprowadzi się miłej atmosfery.
9. Nie należy używać również słów, co do znaczeń których nie ma się pewności, gdyż używając słowa np. pacyfista w odniesieniu do osób nie mających do tego predyspozycji, powoduje ośmieszanie się w oczach innych osób, konsekwencją tego stanu rzeczy jest to, że później ta osoba nie jest traktowana poważnie.
10. Powinno się dbać o to, by w jak największym stopniu wyeliminować zjawisko zwane szumami, gdyż te z kolei mogą znacznie ograniczyć zrozumienie przekazywanego komunikatu.
11. Dodatkowo dobrze, gdy rozmówcy pochodzą z tego samego kręgu kulturowego, jednak dzięki rozwojowi współczesnych technologii nie jest to warunkiem koniecznym (pewne znaki, działania, słownictwo są charakterystyczne dla danego rejonu).

Powyższe stwierdzenia to zbiór zasad, które są kluczowe w nawiązywaniu rozmowy. Warto jednak pamiętać o tym, że każdy jest indywidualnością.

Karolina Karbownik ‒ studentka Wyższej Szkoły Lingwistycznej w Częstochowie, kierunek Resocjalizacja z profilaktyką uzależnień