Sztuka w świątyni rozrywki

Polacy i Oscar

Pobyt Tansmana w Hollywood w latach 1941-1946 zaowocował współpracą z przemysłem filmowym, a także powstaniem około piętnastu dzieł symfonicznych. Kilka z nich miało swe światowe premiery w USA. Artysta przyjął również zaproszenie do stworzenia wspólnie z Arnoldem Schönbergiem, Nathanielem Shilkretem, Dariusem Milhaudem, Mario Castelnuovo-Tedescem, Ernstem Tochem i Igorem Stravinskym wielkiego dzieła na głos recytujący, chór męski i orkiestrę. Owa suita biblijna pod tytułem Genesis została wykonana w Los Angeles w 1945 roku oraz zarejestrowana na płytach i wydana. Utwór, napisany do tekstu I Księgi Mojżeszowej, był jednym z wielu w dorobku Tansmana nawiązującym do tradycji judaistycznej i ukazującym tragiczny losu Żydów. W 1944 roku kompozytor stworzył Suitę hebrajską na orkiestrę symfoniczną, a po wojnie napisze oratorium Prorok Izajasz, wykonane m.in. w Jerozolimie z okazji dziesięciolecia powstania państwa Izrael. Dzieło to dedykowane zostało pamięci sześciu milionów Żydów zamordowanych podczas II wojny światowej.

W 1945 Tansman napisał muzykę do filmu Paris-Underground w reżyserii Gregory’ego Ratoffa, która nominowana została do Oscara. Odrębną jakość muzyki Tansmana doceniła Akademia Filmowa, inne elementy obrazu filmowego nie spotkały się z dobrym przyjęciem krytyki. Scenariusz filmowy oparty na wydanej w 1943 roku książce Etty Shiber opowiada o francuskim ruchu oporu, podejmuje również problem podziału francuskiego społeczeństwa, którego znaczna część sprzyjała Vichy i uległa jego propagandzie.

Paris-Underground nie był jednorazowym aktem symbolicznego wsparcia, jakiego kompozytor starał się udzielić Francji – swej przybranej ojczyźnie. Walczącym o jej wyzwolenie żołnierzom dedykował VI Symfonię In Memoriam z 1944 roku, na chór mieszany i orkiestrę; zaś samej Francji – Fanfarę, utwór symfoniczny.

Narodziny hollywoodzkiej sławy Tansmana zbiegły się z narodzinami Akademii Filmowej i Oscara. W latach 40. artysta zaliczany był do grona kompozytorów muzyki filmowej reprezentujących najwyższy poziom artystyczny. Bernard Herrmann wskazywał na bardzo wysoko ocenianą muzykę Tansmana do filmu Flesh and Fantasy (1943 r.) w reżyserii Juliena Duviviera. Herrmann podkreślał, że dzieła orkiestrowe Tansmana, Tocha i Coplanda stanowią trwały i realny wkład Hollywoodu do artystycznej kultury amerykańskiej.

Pośród innych polskich twórców, którzy jako pierwsi zyskali uznanie w Hollywood i zostali wyróżnieni przez Akademię Filmową, nie wolno pominąć Antona Grota i Bronisława Kapera. Rozpoczynali oni swe kariery jako pracownicy wielkich koncernów filmowych, współtworząc struktury instytucjonalne amerykańskiego przemysłu rozrywkowego.

Biografia Antona Grota pełna jest luk, wiemy jednak, że urodził się w 1884 roku na ziemiach polskich. Studiował rysunek i dekorację wnętrz, najpierw w Krakowie, a następnie w Berlinie. Do USA emigrował w 1909 roku, współpracę z filmem rozpoczął w roku 1913. W latach 1927-1948 pełnił funkcję dyrektora odpowiedzialnego za oprawę plastyczną produkcji koncernu Warner Bros. W tym okresie wykonał kilka tysięcy projektów plastycznych do obrazów filmowych, produkowanych przez ten koncern, zaś w latach 1931-1940 otrzymał pięć nominacji do Oscara za scenografię. Juan Antonio Ramírez zaryzykował nawet twierdzenie, że Grot jako pierwszy w amerykańskiej kinematografii tworzył oprawę scenograficzną we współczesnym tego słowa znaczeniu.

Podobnie jak Grot, Bronisław Kaper znalazł zatrudnienie w jednym z największych amerykańskich koncernów filmowych – MGM. Kaper urodził się w 1902 roku w Warszawie, gdzie podjął studia pianistyczne i kompozytorskie, a także prawnicze. W latach 20. Kaper zdecydował się na emigrację do Berlina. Zarabiał tam pisaniem muzyki do kabaretów. W związku z dojściem nazistów do władzy wyjechał do USA. Pisząc piosenki, szybko zwrócił na siebie uwagę, został asystentem Herberta Stotharta. Ten urodzony w 1885 roku kompozytor, dyrygent i aranżer był profesorem na Uniwersytecie w Wisconsin. Choć de iure nie pełnił żadnej funkcji kierowniczej w MGM, de facto uważany był za dyrektora departamentu muzycznego tego koncernu. Muzyka skomponowana bądź opracowana przez Stotharta była wielokrotnie nominowana do Oscara, którego zdobył w 1939 roku za muzykę do filmu Czarnoksiężnik z Oz w reżyserii Victora Fleminga.

„W MGM był on Bogiem” – tak Kaper opisywał pozycję Stotharta. Pracował dla koncernu przez dwadzieścia lat, aż do śmierci w 1949 roku i nie pozwalał, by pozycja jakiegokolwiek innego muzyka przewyższała jego własną, także pod względem finansowym. Jednak muzykę do filmu Czekoladowy żołnierz, która w 1942 roku uzyskała nominację do Oscara, Stothart opracował wspólnie z Kaperem na podstawie: operetki Oscara Straussa, utworów Camille’a Saint-Saënsa, Richarda Wagnera i Modesta Musorgskiego. W 1953 roku – już jako samodzielny kompozytor – Kaper zdobędzie Oscara za muzykę do filmu Lili w reżyserii Charlesa Waltersa. Jest on również autorem jednego z najbardziej znanych standardów w historii jazzu – On Green Dolphin Street, napisanego w 1947 roku. Wykonywały go takie sławy, jak Miles Davis, John Coltrane, Eric Dolphy, Bill Evans czy Stan Getz.