Wyznawać wiarę tańcem

Taniec w praktyce duszpastersko-katechetycznej

Na drodze poszukiwań sposobów przekazu wiary warto skorzystać z pluralizmu metod katechetycznych, który posiada teologiczne znaczenie. „Jak Abraham słyszał i widział Boga, jak Jezus oczy i uszy tych, którzy przyjmują Jego orędzie wychwala jako błogosławione, tak też nazywa to w 1 Liście św. Jan: To wam oznajmiamy, co było od początku, cośmy usłyszeli o Słowie życia, co ujrzeliśmy własnymi oczami i czego dotykały nasze ręce” (1 J 1, 1)^[33]. Wykorzystanie elementów tańca w działaniach duszpasterskich i katechetycznych, w myśl powyższych słów, pozwala wierzącym wszystkim zmysłami: ręką, sercem i umysłem przyjmować Objawienie, aby rzeczywiście uczyć się kochać Boga ze wszystkich sił^[34].

Zastosowanie elementów tańca w ramach działań katechetycznych i duszpasterskich wymaga przygotowania zarówno prowadzącego zajęcia czy spotkania, jak i tych, którzy taniec ten będą pod jego kierunkiem wykonywać. Potrzebne jest też stosowne przygotowanie miejsca, bo przecież zapewnienie odpowiedniej przestrzeni np. w warunkach szkolnych nie jest czymś oczywistym. Sala powinna zapraszać do tańca i już samo wspólne zaaranżowanie przestrzeni może zintegrować grupę. Oprócz przygotowania uczestników i sali trzeba zgromadzić ciekawą, zarówno refleksyjną, medytacyjną, jak i dynamiczną muzykę, która będzie mogła służyć celom religijnym.

Taniec wyrażający wartości religijne i będący wyznaniem wiary, wykonany na lekcji religii czy podczas spotkań wspólnot parafialnych, np. w ramach przygotowania do przyjęcia sakramentów, grup modlitewnych, podczas rekolekcji, dni skupienia, warsztatów, sesji formacyjnych wprowadza się stopniowo, by najpierw oswoić uczestników z ruchem przy muzyce i by poznali oni swoje możliwości wyrażania przeżyć ciałem. Służyć temu mogą ćwiczenia wprowadzające, pokonujące pewne napięcie, które może pojawić się przy tego rodzaju komunikacji niewerbalnej. Proste gesty i ruchy, takie jak np. klaskanie, rytmiczne kroki wykonywane w kręgu, czy pokazywanie ciałem najpierw dłońmi w postawie siedzącej, potem ramionami, stopniowo całym ciałem, już w postawie stojącej, poruszania się drzewa na wietrze, spadania liści z drzewa, faz rozwoju pąków kwiatów, czy ruchy fal na morzu pozwala uczestnikom poznać swoje ciało jako „instrument” wyrażania pewnych treści i emocji. Inne ćwiczenia wprowadzające polegałyby na tym, by każdy uczeń przedstawił się, mówił swoje imię i czynił przy tym określony ruch, a pozostali go powtarzają. Następnie można zaproponować, aby nawzajem wymieniać imiona innych i pokazać charakterystyczny ruch ciała. Katechizowani mogą też w tej wstępnej fazie wyrażać uczucia, np. radości, gniewu mimiką, gestami czy ruchem całego ciała. Jeśli uczniowie w szkole, katechizowani w parafii, w swoim myśleniu i emocjach zaakceptują te impulsy, możliwe będzie uwolnienie pozytywnych relacji nauczyciel–uczeń, animator–uczetsnik dla nowych procesów uczenia się i duchowej formacji. Cele pracy z ruchem, tańcem i muzyką na lekcji religii czy katechezie parafialnej lub spotkaniu jakiejś wspólnoty modlitewnej, powinny bazować na doświadczeniach własnych, ale winny też uwzględniać doświadczenia innych, jak również przeżywanie tworzenia czegoś między sobą i tworzenia czegoś we wspólnocie, a nie w pierwszym rzędzie radość z własnej kreatywności. Dla tego rodzaju pracy z tańcem i ruchem potrzeba otwartości samego prowadzącego, dostrzegania znaczenia i roli mowy ciała oraz pozytywna relacja z grupą.

W ramach działań katechetycznych, np. podczas szkolnej katechezy, warto przygotować taniec, który będzie stanowił wprowadzenie w temat katechezy (ale w tym przypadku należy go powtórzyć również na zakończenie lekcji) lub też taniec może stanowić podsumowanie np. omawianej w czasie lekcji historii postaci biblijnej i dynamiczną, symboliczną opowieść o wybranych faktach z życia tej postaci. Tekst biblijny trzeba najpierw podzielić na fazy ukazujące wydarzenia związane z daną postacią i z tym, co w danej chwili mogła przeżywać. Poszczególne fazy ukazujemy konkretnym gestem, postawą ciała, tak by poprzez ich powtarzanie powstał taniec. Taniec w oparciu o tekst biblijny może opowiadać też o jednym konkretnym wydarzeniu jak np. powołanie Apostołów, zesłanie Ducha Świętego itp. Taniec może też być formą modlitwy w czasie lekcji. W każdym razie warto wyjść naprzeciw naturalnym i charakterystycznym dla dzieci i młodzieży potrzebom ruchu i możliwościom kreatywnej ekspresji^[35]. Być może w ten sposób młody człowiek otrzyma wsparcie w osobistej drodze ku Bogu, jako Stwórcy i w radosnym czy refleksyjnym tańcu odkryje, to czego, dotąd w relacji do Boga, jeszcze nie przeżywał. O ile w budynku szkolnym, w salach lekcyjnych trudno częściej niż parę razy w semestrze wprowadzać elementy tańca (głownie ze względów trudności przestrzennych), o tyle w różnorodnych inicjatywach duszpasterskich i katechetycznych, odbywających się w domach parafialnym, domach rekolekcyjnych, klasztorach itp. łatwiej znaleźć odpowiednią salę, w której można utworzyć krąg taneczny. Program rekolekcji czy dnia skupienia niezależnie od grupy wiekowej może uwzględniać np. medytację tańcem, modlitwę dziękczynienia z elementami tańca czy radosny taniec integrujący grupę. Każdy taniec należy poprzedzić krótkim wprowadzeniem, wyjaśniającym gesty, postawy ciała. Poszczególne ruchy nie mogą być przypadkowe, lecz powinny być nośnikiem konkretnych treści, aby taniec stał się rzeczywiście wyznaniem wiary i był zrozumiały dla wszystkich uczestników spotkania. Tańcem medytacyjnym możemy wyrazić np. zrzucenie swych trosk na Pana (ruch ramion i dłoni, jakbyśmy coś rzucali za siebie), wewnętrzną wolność (opuszczanie ramion i wznoszenie ich ku górze), uwielbienie Boga (ramiona zgięte, lekko uniesione, dłonie otwarte), cierpienie (ramiona skrzyżowane na piersi lub złożone razem na sercu, krok bardzo wolny). Z kolei tańce radosne obfitować powinny w rytmiczne kroki i klaskanie. Muzyka, która jest w tym przypadku istotnym narzędziem, winna reprezentować różne style, gatunki muzyczne np. muzykę ludową różnych narodów, utwory muzyki klasycznej, jak również niektóre śpiewy Taize czy wersję instrumentalną znanych pieśni religijnych. Przed wykonaniem tańca warto zatroszczyć się o chwilę wyciszenia, skupienie i zastanowienie się, co będziemy wyrażać tańcem. Dwie ważne zasady są tu istotne: pierwsza mówi, że w tańcu religijnym chodzi o Boga, nie o czysto techniczne wykonanie ruchów i naszą kreatywność, a druga zakłada, że prowadzący taniec powinien mieć własne doświadczenie modlitwy tańcem, by odpowiednio przygotować duchowo uczestników do przeżywania tańca i wyrażania nim swojej relacji do Boga i do człowieka.

W posłudze katechetycznej i duszpasterskiej chodzi m. in. o konkretną pomoc w żywym, bezpośrednim i czynnym wyznaniu wiary (por. DOK 66). Słowo Boże głoszone ogarnia całą osobę ludzką, nie tylko umysł i rozum, ale jest impulsem dla całego bytu ludzkiego. Spotkanie z Bogiem w słowie poprzez wiarę dynamizuje człowieka^[36]. Dlatego też ważne jest tworzenie sytuacji sprzyjających wyrażaniu doświadczenia, używanie odpowiedniego języka^[37]. Rok Wiary jest zaproszeniem dla wierzących do odnajdywania na nowo drogi wiary, a wszelkie metody i techniki powinny służyć po to, by przygotować drogę Łasce^[38]. Wydaje się, że taniec może pełnić rolę jednej z dróg wiary, poruszającej intelekt, emocje i ciało. Taniec jako jedna z form modlitwy, przeżywania treści religijnych i wydarzeń biblijnych, jako jeden ze sposobów głoszenia Ewangelii, może stać się wyznaniem wiary indywidualnej i wspólnotowej, być swoistą komunikacją doświadczenia wiary chrześcijańskiej i być „towarzyszem wiary”^[39], który ożywia naszą relację z Bogiem i człowiekiem oraz ze wspólnotą Kościoła.

Teresa Kowalczyk - dr teologii, mgr socjologii, wizytator katechetyczny Archidiecezji Gnieźnieńskiej, pracownik Wydziału Katechetycznego Kurii Metropolitalnej w Gnieźnie, wiceprezes Stowarzyszenia Teologów Pastoralnych Europy Środkowo-Wschodniej, prowadzi warsztaty metodyczne w ramach stałej formacji metodycznej nauczycieli religii.