Kościół we współczesnej Polsce: potrzeby reform i perspektywy

Nowe czasy, nowe wyzwania

Amerykański socjolog religii, Peter L. Berger, rozważając kwestię społecznych skutków „cywilizacyjnego przyspieszenia” pisał, iż „modernizację można (...) przedstawić jako gigantyczną zmianę kondycji ludzkiej z kondycji losu na kondycję wyboru” [9] (podkreślenie własne - MP). Zdaniem autora, nie chodzi tu tylko o możliwość swobodnego wyboru rodzaju wykształcenia, zawodu czy miejsca zamieszkania. Autor wręcz stwierdza:

„Pluralizm wywiera przemożny wpływ na życie jednostek. W miarę jak coraz to większe obszary życia tracą swe niekwestionowane normy, jednostka musi rozpatrywać dostępne możliwości i dokonywać spośród nich wyboru. (…) tradycyjne programy instytucjonalne dotyczące zachowania jednostek zostają rozbite – gdzie poprzednio istniał jeden niekwestionowany program dotyczący, powiedzmy, wychowania dzieci, obecnie funkcjonują konkurencyjne szkoły dziecięcej edukacji. Subiektywizacja określa proces, w ramach którego instytucje tracą swój domniemany obiektywny status, w wyniku czego jednostka zmuszona jest samodzielnie budować swą własną »mozaikę« znaczeń i norm.

Efekt netto owej przemiany można podsumować następująco: »Pewność staje się o wiele trudniejsza do osiągnięcia«”.

Nieuchronnie pojawia się pytanie: czy instytucje i struktury Kościoła odpowiadają tu dzisiejszym potrzebom, tzn. czy są przygotowane do tego, aby uczyć ludzi, w jaki sposób dokonywać mądrych wyborów? W tej kwestii pojawiają się liczne wątpliwości.

Przede wszystkim, wspomniana tu już została tzw. „etyka powinności”, nadal szeroko obecna w kościelnym duszpasterstwie. Z opinii Petera L. Bergera wynika, że dla duszpasterstwa Kościoła jest to postawa bez żadnych perspektyw. W sytuacji coraz bardziej powszechnego pluralizmu, ludzie muszą umieć wybierać (skoro mogą to czynić), a nacisk na powinność raczej odstrasza niż przyciąga (vide: opłakane odległe skutki jansenizmu w Europie zachodniej). Trzeba zatem powrócić do starej zasady, lansowanej już choćby przez świętego Tomasza z Akwinu: pokazać, iż dobro (a podobnie: prawda oraz piękno) przede wszystkim przyciąga swoim urokiem. Ale to wymaga umiejętności dostrzegania dobra i właściwego szacunku wobec niego. Z tego z kolei wynika, iż nie można dobra traktować instrumentalnie, dla osiągnięcia innych, zwłaszcza niewspółmiernie niższych celów. Co więcej, trzeba nauczyć się to dobro dostrzegać, szanować i pomnażać na wszelkich poziomach życia społecznego. Bardzo też potrzebny jest dialog najszerszy – z wszystkimi ludźmi dobrej woli. Nie wolno zapominać, że wśród formalnie niewierzących też bywają ludzie głęboko zawstydzający chrześcijan – i że od nich też warto się uczyć.

[9] P. L. Berger, „Między relatywizmem i fundamentalizmem” (tłum. Radosław Lewandowski). W: „W drodze”, nr 9 (409) 2007, str.10-11.