Dlaczego Polacy nie chcą mieć więcej dzieci?

Do niewielkiej kuchni wpada popołudniowe jesienne słońce. Mały Kazio przysnął w wózeczku, Marta i Mania grają na podwórku w klasy. Dobiegają do nas ich dziecięce głosiki. Aśka łapie tę chwilę spokoju i wystawia twarz do słońca. Na parapecie, obok doniczek z ziołami, rząd słoików z przetworami. Śliwki mruczą przymilnie na gazie. Nad nimi Jasiek, mistrz śliwkowych powideł. W ramce szafki oglądam zdjęcia pyzatych buź i dwie dorosłe roześmiane twarze. W tle muzyka „Raz.Dwa.Trzy”.

Gdyby kazać tej chwili zatrzymać się, byłaby kwintesencją rodzinnej szczęśliwości. Ale w Polsce coraz trudniej żyje się rodzinie, zwłaszcza tej, która chce mieć gromadkę dzieci. To nie jest życie jak z obrazka.

Jak państwo pomaga?

Zasiłek rodzinny przysługuje tylko najbiedniejszym rodzinom. Żeby go dostać, dochód miesięczny w przeliczeniu na jedną osobę w rodzinie nie może przekroczyć 539 zł netto miesięcznie (lub 623 zł miesięcznie, jeżeli członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne). Kwotę tę po prawie 10 latach zmieniono 1 listopada 2012 r. o 35 zł, choć koszty utrzymania rosną lawinowo, a pensje niemrawo. Zasiłek otrzymywany w czasie urlopu wychowawczego liczony jest na podobnych zasadach.

Na nauczycielskim garnuszku

Jan jest nauczycielem w gimnazjum. Asia urzędnikiem na urlopie wychowawczym. Mają troje dzieci. Mieszkają w dwóch pokojach, jeżdżą Fiatem Palio Weekend z 1998 r. Ich jedynym źródłem utrzymania jest w tej chwili pensja Jaśka. Nie przysługuje im zasiłek rodzinny ani żaden inny. Z obliczeń bowiem wynika, że na głowę każdego przypada ciut więcej niż przepisowe 539 zł, więc państwo umywa ręce. Dlatego moje pytanie – dlaczego Polacy nie chcą mieć dzieci – brzmi w tej sytuacji trochę śmiesznie.

– Podstawą dla rodziny jest bezpieczeństwo finansowe – mówi Jasiek znad gara śliwek. – Muszę jako ojciec i mąż mieć minimum pewności, że utrzymam rodzinę. To minimum to łatwość znalezienia pracy. Ważna jest też bezstresowa możliwość szukania zajęcia lepiej płatnego. Bo lepiej zarabiać, to nie grzech. Tymczasem ja codziennie modlę się, żeby mnie nie objęły cięcia w oświacie, żeby komuś nie wpadło do głowy zlikwidowanie mojej szkoły. Bo często są to decyzje podejmowane na zasadzie: „na kogo wypadnie, na tego bęc”. I wtedy nie będzie miało znaczenia, że mam troje dzieci, zapewniam...

Kiedy dowiedzieli się, że urodzi się im trzecie dziecko, już zaczęli zaciskać pasa. Nie wyjeżdżają na wakacje, nie wysyłają dzieci na kolonie czy ferie zimowe. Nie odpuścili natomiast zajęć dodatkowych. Dziewczyny mają wybitne zdolności lingwistyczne. Inwestują więc w ich wykształcenie, rezygnując z kupna książek, ukochanego kina, jakichś drobiazgów sprawiających radość. Edukacja to jedyna rzecz, jaką mogą zrobić z myślą o przyszłości dzieciaków... Bo na lokaty bankowe od rodziców raczej nie mają co liczyć.

– Wiesz co... – tłumaczy mi jak zwykle spokojna Aśka. – Na pewno nie klepiemy biedy, ale restrykcje w budżecie domowym są coraz ostrzejsze. Aśka nie może wrócić do pracy ze względu na Kazika. Nie, żeby nie chciała – wręcz przeciwnie. Ale widząc, co się dzieje, budzi się w niej odruch, że też powinna przynosić do domu pieniądze. Jasiek po raz kolejny tłumaczy żonie, że praca, którą wykonuje jako matka i żona, jest bezcenna.

Wynajęcie opiekunki do dziecka to 8 zł za godzinę, a to wyklucza ten luksus. Zresztą, jak obliczyli, musieliby zapłacić niani więcej, niż Asia zarabia. A na żłobek za wcześnie...

Jasiek intensywnie rozgląda się za drugą pracą. W czasie wakacji udało mu się zatrudnić w firmie ocieplającej budynki. Zyskał nienaganną sportowo-smukłą sylwetkę i fundusze na zakup wyprawek dla dziewczynek, ale wolałby więcej nie wracać na rusztowanie.

Słowo „oszczędzamy” zajmuje w rodzinnym słowniku drugie miejsce, zaraz po „dziewczynki, spokój!”. Starają się, ale z marnym skutkiem. Wszelkie plany oszczędnościowe biorą w łeb, gdy np. któremuś z dzieci rozwalą się buty albo wyrosły już z zimowych okryć. Te rzeczy są najdroższe. I wyprawki szkolne, dodają. Najgorsze jest to, że dzieci nie mogą korzystać z podręczników po starszym rodzeństwie.

– To chore, mówią oboje, że co roku są nowe programy i zmusza się rodziców do kupowania nowych książek, które po 10 miesiącach lądują w koszu.

„Za dużo jesz”

Na półce leży zeszyt z notatkami i blaknącymi paragonami powtykanymi między strony. Długi słupek: ziemniaki, chleb, masło... jogurty, mięso.

Coraz więcej wydają na żywność, której ceny rosną niepostrzeżenie, ale systematycznie.

– Oboje uważamy, że zdrowe żywienie dzieci to jak budowanie im fundamentu na całą resztę życia. Nie można ładować w dzieci chemii, jest jej i tak wystarczająco dużo w tym, co musimy jeść, więc w rodzinie jest embargo na czipsy, napoje gazowane z sodą, wszelkie chemizowane świństwa. Musimy tłumaczyć dzieciom nieustannie, jak ważne jest mądre odżywianie.

Dlatego wcale ich nie śmieszy reklama: „Za dużo jesz...”. Z rachunków wynika, że przejadają znaczną część dochodów.

– Lepiej żyje się rodzinom dużym. – Jasiek ma na ten temat własną teorię. – Jedynacy mają znacznie gorzej. W Polsce jakoś egzystuje się dzięki rodzinnej samopomocy. Szwagrowie, szwagierki, wujkowie i ciocie, wiesz, wymiana mebli, sprzętu, ubrań... Bywa, że nieoprocentowana pożyczka albo szansa na pomoc w znalezieniu pracy... – wtrąca Jaś.

– Podobne funkcje spełniają przyjaciele, jeżeli dobry Bóg pobłogosławił nas ich posiadaniem – mówi filozoficznie Aśka.

Wisienka na torcie

Wśród zdjęć zdobiących ścianę pokoju jest jedno stare, szaro-białe i powiększone, jak na moje oko, za mocno. Dwie dziewczynki, z kokardami, na spacerze Asia i jej młodsza siostra Kasia. Zostały same po wczesnej śmierci rodziców.

– Kaśka z mężem w krótkim czasie stracili pracę i przekonali się, że ofert pracy dla młodych zdolnych jest tyle, co kot napłakał – opowiada Asia. – Niespodziewanie trafił się wyjazd i praca dla szwagra na Wyspach Brytyjskich. Skorzystali, ale bez entuzjazmu, raczej jak ludzie, którym nie pozostawiono wyboru. Z tym, że za kilka tygodni było za co zapełnić lodówkę, kupić porządne buty, płacić rachunki. Jednak zaczęło coś szwankować w ich wzajemnych relacjach. Kaśka to krewka kobieta. W kilka dni podjęła decyzję. Spakowała całe ich polskie życie i wyjechała do Anglii. Na razie nie planują dzieci, bo nie wiedzą, gdzie ich dom. Tak mi powiedziała. A wiem, że dzieci to marzenie Kaśki. Tylko ona jest zbyt pragmatyczna, a to czasem przeszkadza. Jednak młode pokolenie ma konkretne oczekiwania. Im nie odpowiada filozofia „jakoś to będzie”. Układają sobie życie jak z kostek lego. Najpierw nauka, potem praca, jakieś mieszkanie, stabilizacja, potem – niczym wisienka na torcie – dziecko.

Na emigrację decydują się ze względów ekonomicznych. Gdy urodzą się na obczyźnie dzieci, zaczną tam chodzić do szkoły, tu wracać jest trudniej. Zresztą, do czego – tak mówią. Ciekawe, na ile dzieci dzisiejszych emigrantów będą czuły się Polakami?

– Myślę, że nie będą miały poczucia związku z krajem...

Jest gorzej

Zasiłek rodzinny służy do częściowego pokrycia kosztów, jakie wynikają z wychowania dziecka. W 2012 r. nastąpiły spore kłopoty z uzyskaniem zasiłku rodzinnego. Spowodowały je zmiany przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych. Zasiłek zależy od wysokości zarobków rodziców. Do końca roku 2011 liczono to tak: dochód dzielono przez liczbę wszystkich miesięcy w roku kalendarzowym. Od stycznia 2012 r. ten dochód dzielony jest przez liczbę miesięcy, w których był faktycznie przez rodzinę uzyskiwany. Czyli jeśli jeden z rodziców zaczął pracę np. w sierpniu, to dochód dzielony jest nie przez 12, a przez 5 miesięcy. Miało to urealnić obraz dochodów rodziny, a spowodowało, że znacznie mniej rodzin może korzystać z zasiłku.

Aśka i Jasiek, fajni ludzie i wspaniali rodzice, przyznają, że kiedyś marzyli o pięciorgu dzieciach, ale zostaną przy trójce. Coraz trudniej im utrzymać i tę gromadkę. – Z marzeń się rezygnuje, na tym chyba polega dojrzałość... – mówi Asia, ale jakoś bez przekonania.

– Gdy słyszę te patetyczne zdania o polityce prorodzinnej państwa, otwiera mi się nóż w kieszeni – dodaje Jasiek.