Chrześcijański konglomerat

Czy relacje międzywyznaniowe rzeczywiście są tak napięte, czy może wspomniana bójka była jedynie niesmacznym incydentem?

Byłem zszokowany, że można robić takie rzeczy w miejscu, w którym Pan Jezus dokonał największego aktu miłości. Dopiero po pewnym czasie zrozumiałem, że oni nie tyle nie szanują Pana Jezusa, ile traktują to miejsce jak dom. A przecież największe przykrości czynimy tym, z którymi czujemy się najbardziej rodzinnie.

Są pewne zasady, np. dotyczące Grobu Pańskiego, które zmieniały się przez wieki, a w XIX wieku tak naprawdę ustaliły się na dobre, tzw. status quo: kto kiedy ma nabożeństwo i na jakich zasadach. Teoretycznie to jest wszystko proste. O tej godzinie mają ci zakonnicy, o tamtej inni, nie powinni przekraczać tej linii albo zakazu śpiewania itp. Gdy kard. Dziwisz zszedł 50 cm poza wyznaczoną linię w bazylice w Betlejem, bo chciał się z kimś przywitać, to już ktoś inny zaczął krzyczeć.

Kolejny paradoks – w święto Podwyższenia Krzyża Ormianie mają prawo raz w roku obejść bazylikę trzy razy dookoła i wejść do środka, okadziwszy Grób Pański. Problem w tym, że według nich w grobie nie powinno być nikogo, a według prawosławnych musi tam być jeden prawosławny. I co roku jest to samo – policja izraelska musi ich rozdzielać.

Poza tym czasami trudno coś wyremontować, bo ciężko ustalić, kto ma do tego prawo. Co z tego, że w kaplicy syryjskiej na ołtarzu jest gorzej niż w niektórych stajniach, ale oni tego nie remontują, bo to nie jest ich własność, a nie pozwalają innym remontować, bo uważają, że to jest ich własność.

Takie konflikty dotyczą tylko bazyliki Grobu Pańskiego czy innych miejsc również?

Bazylika Grobu Pańskiego i Betlejem to jedyne wspólne miejsca – nie ma bowiem innego Bożego grobu, nie było też innej groty. Dlatego tu będą się pojawiać te starcia.

Jak wygląda sytuacja społeczno-polityczna w Ziemi Świętej?

Sytuacja Izraela i Palestyny daje do myślenia pod tym względem. I to bardzo wiele. Ponad trzy miliony ludzi nie ma swojego kraju ani obywatelstwa. A jeśli mają paszport, to sąsiadującej Jordanii. To jest niewyobrażalne, że w XXI wieku może być naród, który nie przynależy do żadnego państwa. Sytuacja wydaje się być patowa. Palestyńczycy mieszkają w Ziemi Świętej z dziada pradziada. Izrael znajduje się w fatalnym położeniu, bo gdyby chciał ich przyjąć do swojego państwa i dać im normalne prawa jak innym, to by się okazało, że Arabów jest więcej niż Żydów. A w państwie demokratycznym większość może bardzo wiele. Jednym ze sposobów byłaby może zmiana konstytucji i ustanowienie np. monarchii (uśmiech) albo podzielenie ludzi na dwie kategorie: bardziej i mniej uprzywilejowanych. I chociaż ciężko znaleźć zadowalające obie strony rozwiązanie, to warto zwrócić uwagę, że większość mieszkańców Jerozolimy naprawdę chce pokoju, normalnego życia i współpracy między Żydami i Arabami.

Chrześcijanie są po stronie żydowskiej i palestyńskiej?

Większość chrześcijan to Palestyńczycy. W całej Ziemi Świętej jest kilkadziesiąt tysięcy katolików, troszkę więcej prawosławnych. Betlejem i okolice to największe skupisko chrześcijan. Zmniejsza się jednak ta ilość ze względu na kiepskie warunki życia, a może i nawet niechcący z powodu naszej pomocy. Okazało się bowiem, że skoro Zachód pomagał chrześcijanom w Ziemi Świętej i otworzyły się możliwości wyjazdów na Zachód, wielu wyemigrowało, a kiedy już wyjadą, to raczej nie wracają.

Wszystkie miejsca w Ziemi Świętej związane z Chrystusem są autentyczne? Czy może część upamiętnia dane wydarzenie, a niekoniecznie działo się ono w tym konkretnym miejscu?

Pierwsza kategoria to miejsca, w których na pewno dane sytuacje się wydarzyły, np. Jezioro Galilejskie – nie ma szans, żeby się przesunęło, Grobu Pańskiego też się raczej nie kwestionuje. Druga kategoria to miejsca, blisko których dane wydarzenie biblijne miało miejsce, gdzieś w okolicy, ale nie jesteśmy na 100% pewni, np. Grota Narodzenia w Betlejem albo pole pasterzy (są dwa pola pasterzy: prawosławne i katolickie). Natomiast jest jeszcze trzecia grupa: nie jesteśmy pewni, czy w tym regionie to się wydarzyło, ale tam się upamiętnia, np. Emaus. Nie wiemy, czy Emaus było oddalone o 11 czy 30 km od Jerozolimy (rękopisy mówią o 60 i 160 stadiach), a także nie wiemy, w którym kierunku należy je szukać. Stąd mamy Emaus Nikopolis, Emaus El-Qubeibeh, a w średniowieczu było ich ponoć jeszcze więcej. Podobnie Wieczernik. Z jednej strony wchodzimy z drżeniem serca do Wieczernika na Syjonie, a z drugiej w syryjskim kościele św. Marka możemy posłuchać kobiety, która z zapałem neofity przekonuje, że właśnie w tym miejscu była ostatnia wieczerza i zesłanie Ducha Świętego. I archeologowie powiedzą: „Ta kobieta wcale nie jest dalsza od prawdy, niż my jesteśmy”. Który zatem z nich? Nie wiemy. I tu się upamiętnia te wydarzenia, i tu. A może miały miejsce całkiem gdzie indziej.

Czy ludzie, którzy jadą do Ziemi Świętej, nie myślą bardziej o kulcie samego miejsca niż o doświadczeniu duchowym?

Bardzo dobrze przeżywają tę podróż ludzie, którzy chcą wejść w atmosferę tego, co się tam stało. Dla nich sama świadomość, że całe życie słyszeli „Betania, ogród Oliwny, Kafarnaum”, a teraz przychodzą do tych miejsc i czytają tam Ewangelię, sprawia, że cała ich wiedza na ten temat, wiara, przeżywanie jakby się intensyfikują. I potem, gdy już wracają do Polski i słyszą „Betania, ogród Oliwny, Kafarnaum”, mówią: „Ja tam byłem”. Jednak bardzo wielu ludzi stwierdza: „Inaczej to sobie wyobrażałem”. To prawda, ja też to sobie inaczej wyobrażałem. I może pojawić się rozgoryczenie, że wchodzisz do ogrodu Oliwnego, a tu mało drzewek, w dodatku z późniejszej epoki. Ale pomimo tego jest ten klimat, że siadasz z Pismem Świętym, otwierasz je na modlitwie w Ogrójcu, klękasz na kamieniu, który mógł być tym, na którym Pan Jezus klęczał, i wiesz jedno, że jest to jedyne i najbardziej odpowiednie miejsce na świecie, żeby tam przeczytać tę Ewangelię i żeby tam się pomodlić. To jest taka największa radość Ziemi Świętej, że możesz przenieść się dzięki tej atmosferze o 2000 lat wcześniej. Myślę, że Ziemia Święta przemawia przede wszystkim do tych, do których wiara cokolwiek przemawia.