Wolność jako wyzwanie

Demokracja liberalna nie była zatem przez Krzyżanowskiego traktowana jako forma ustrojowa, która, raz ufundowana na porządku konstytucyjnym, niosłaby ze sobą stabilność porządku ustrojowo-prawnego. Demokracja była dla krakowskiego myśliciela formą rządów, która wymagała stałego ustanawiania właściwych relacji między wolnością a równością, co w praktyce ustrojowej mogło grozić przerodzeniem się demokracji liberalnej w demokrację egalitarną. Lud - stwierdzał Krzyżanowski - zawsze rościł sobie pretensje do realizacji swych aspiracji socjalnych, a w okresie międzywojennym zażądał wypełnienia ich w trybie natychmiastowym. Rządy demosu musiały, aby zrealizować swe zamierzenia, zdobyć na ten cel środki materialne, a te mogły pochodzić z kieszeni tych, którzy cokolwiek jeszcze posiadali. Próba zaprowadzenia demokracji egalitarnej - zauważał Krzyżanowski - wcześniej czy później musiała skończyć się ograniczeniem prawa własności. Kapitał prywatny zostałby wyparty przez kapitalizm państwowy, a ten ostatni pogłębiłby zapoczątkowany już wcześniej etatyzm, i to nie tylko poprzez rozrost biurokracji, ale przede wszystkim przez konieczność coraz bardziej szczegółowego normowania stosunków państwo-obywatel.

Etatyzm, konkluduje Krzyżanowski, nie poprzestaje na coraz precyzyjniejszym prawnym regulowaniu życia obywatela oraz jego kontroli przez wyspecjalizowane organy państwowe - dąży on do socjalizacji jednostki w pewnym określonym kierunku ideowym. Władza państwowa, ingerując coraz bardziej i bardziej, siłą i powolnym jej prawem łamie wszelkie dotychczasowe gwarancje wolności. Raz zapoczątkowany proces etatyzacji prowadzi do całkowitego stoczenia się społeczeństwa w otchłań niewoli państwowej.

* * *

Gdzie zatem poszukiwać głównego strukturalnego remedium na zagrożenia wolności obywatelskich? Na to pytanie Adam Krzyżanowski udziela odpowiedzi pośredniej. Niebezpieczeństwa, jakie zagrażają demokracji liberalnej, tkwią w niej samej. System polityczny obdarzający swych obywateli wolnością jest w istocie rzeczy najbardziej zagrożony nie ze strony bezimiennych sił czy potęg, lecz ze strony tych, którzy współtworzą go w akcie wyborczym, a zatem tych, którzy otrzymaną wolność wspierają na etyce egoizmu klasowego, narodowego czy rasowego. Wolność jest wyzwaniem, któremu nie wszyscy są w stanie podołać - stąd, według Krzyżanowskiego, konieczność odniesienie się w jej zagospodarowaniu do etyki chrześcijańskiej. Najpewniejszym fundamentem dla krakowskiego profesora było w tym względzie odwołanie się słów św. Pawła: „Wy zatem, bracia, powołani zostaliście do wolności. Tylko nie bierzcie tej wolności jako zachęty do hołodowania ciału, wręcz przeciwnie, miłością ożywieni służcie sobie wzajemnie” (Ga 5, 13). „Jeden drugiego brzemiona noście i tak wypełniajcie prawo Chrystusowe” (Ga 6, 2; cyt. za A. Krzyżanowski, „Chrześcijańska moralność polityczna”, Kraków 2002, s. 246).

Dr Włodzimierz Bernacki - politolog, pracownik naukowy Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ, wydał m. in.: „Jednostka - Naród-Niepodległość”, „Z dziejów polskiego liberalizmu politycznego”, „Od modernizmu do postmodernizmu”; współautor „Słownika historii doktryn politycznych”

Adam Krzyżanowski
Ekonomista, prawnik i polityk; urodził się 19 stycznia 1873 roku w Krakowie. Wykształcenie zdobył w szkołach krakowskich; najpierw naukę pobierał w Gimnazjum św. Anny, a po jego ukończeniu rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Obok studiów czysto prawniczych brał udział w wykładach i seminariach z zakresu historii (S. Smolka), historii literatury (S. Tarnowski) oraz ekonomii (J. Leo, J. Milewski). Zwieńczeniem jego studiów było uzyskanie w 1894 r. tytułu doktora praw. Po odbyciu praktyki adwokackiej wyjechał najpierw do Berlina, potem do Lipska w celu dalszego kontynuowania nauki (1894-1895). Po powrocie do Krakowa objął stanowisko sekretarza w Krakowskim Towarzystwie Rolniczym, włączył się także w działalność polityczną - wstąpił do nowo powstałego Klubu Konserwatywnego. W 1904 roku podjął pracę jako wykładowca krakowskiej Wyższej Szkoły Handlowej, natomiast w cztery lata później, po uzyskaniu habilitacji, rozpoczął pracę jako docent na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 1912 kierował katedrą skarbowości, a od 1916 r. (po śmierci prof. W. Czerkawskiego) - katedrą ekonomii. Wśród jego studentów, na których wywarł on niepomierny wpływ, znaleźli się m.in.: E. Taylor, F. Zweig, A. Heydel i O. Lange. W 1921 r. uczestniczył w powołaniu Towarzystwa Ekonomicznego, któremu przewodniczył od roku 1930. Mimo że owo stowarzyszenie skupiało różnorodny pod względem politycznym żywioł, jednakże wiodąca w nim prym grupa z Krzyżanowskim na czele przeszła do historii pod nazwą „krakowskiej szkoły ekonomicznej”. W latach 20. Krzyżanowski związał się z obozem J. Piłsudskiego, w 1928 wszedł do Sejmu z listy BBWR-u. W 1931 r. w następstwie „sprawy brzeskiej” złożył mandat poselski i na nowo poświęcił się pracy naukowo-dydaktycznej. Po wybuchu wojny wraz z innym krakowskimi profesorami trafił do Sachsenhausen. Zwolniony w 1940 r., resztę wojny spędził w Krakowie. Po wojnie włączył się na krótko w działalność polityczną; był członkiem KRN (z mandatu SD), jednakże po pozbawieniu go przez władze komunistyczne katedry ekonomii (1948 r.) po raz kolejny wycofał się z życia politycznego. Do pracy na Uniwersytecie powrócił po odwilży w 1956 r. - miał wtedy 83 lata. Zmarł 29 stycznia 1963 r. w Krakowie

Ważniejsze prace Adama Krzyżanowskiego:
„Założenia ekonomiki”, 1919; „Nauka o pieniądzu i kredycie”, 1919; „Bierny bilans handlowy”, 1928; „Dolar i złoty”, 1935; „Socjalizm a prawo natury”, 1911; „Pauperyzacja Polski współczesnej”, 1925; „Rządy marszałka Piłsudskiego”, 1927; „Moralność współczesna” 1935; „Chrześcijańska moralność polityczna”, 1948; współcześnie został wydany wybór pism Adama Krzyżanowskiego w redakcji M. Kunińskiego p. .: „Chrześcijańska moralność polityczna”, Kraków 2002

Wybrane opracowania:
D. Grzybek, „Adam Krzyżanowski. Polityk i ekonomista”, Kraków 1998, rękopis doktoratu znajdujący się Bibliotece Jagiellońskiej; M. Kuniński, „»Nauka posępna« a chrześcijańska filozofia polityczna. Uwagi o myśli Adama Krzyżanowskiego”, w: A. Krzyżanowski, „Chrześcijańska moralność polityczna”, Kraków 2002; A. Lityńska, „Adam Krzyżanowski - wybitny ekonomista krakowski”, Kraków 1988; J. Rosicka, „Liberalizm - totalitaryzm - chrześcijaństwo. Dylematy moralne Adama Krzyżanowskiego”, Ekonomista, 1993, nr 5-6, s. 697-713