Profilaktyka samobójstw

Prawa zachowania życia własnego i życia gatunku to podstawowe prawa biologiczne, a zasadniczym sygnałem dla ich zachowania jest jedno z najbardziej pierwotnych przeżyć w świecie ożywionym – lęk przed śmiercią [1]. Jak to więc się dzieje, że człowiek (a szczególnie nastolatek czy nawet dziecko) zdolny jest do pokonania oporów tego instynktu i do zadania sobie samemu śmierci? I czy otoczenie może coś zrobić, aby zapobiec tego typu sytuacjom?

Czym jest samobójstwo?

Samobójstwo oznacza odebranie sobie życia, czyli takie działania, które doprowadzają do zgonu tego, kto je podejmuje.

Czy można patrzeć na samobójstwo tylko jako na pojedyncze zdarzenie? Czy nie warto spojrzeć na nie jako na trwający długo, niekiedy całymi latami, proces? Prof. Zenomena Płużek umieszcza samobójstwa w kontekście tzw. zachowań autodestrukcyjnych, czyli takich, które zmierzają do destrukcji zdrowia lub życia działającego podmiotu [2]. Według niej zachowania prowadzące do śmierci stanowią kontinuum rozwijającej się akcji. Jej początkiem jest sytuacja kryzysowa, która może nieść ze sobą myśli samobójcze – nie ma tu żadnej akcji, by myśli o własnej śmierci wprowadzić w czyn. Dopiero na następnym etapie (tendencji samobójczych) planuje się sposób odebrania sobie życia, następnie przygotowuje się środki potrzebne do tego, pisze się listy pożegnalne, wykańcza ostatnie prace, rozdaje ulubione przedmioty itp. Brakuje tylko ostatniej decyzji do podjęcia akcji. Gdy decyzja taka zapadnie, następuje akt samobójczy. Zamierzony jako zadanie sobie śmierci, nie zawsze tak się kończy. Mamy więc do czynienia albo z samobójstwem dokonanym, zakończonym śmiercią, albo samobójstwem usiłowanym, które można rozumieć na dwa sposoby:

• 
  samobójstwo zamierzone jako dokonane, ale suicydent (samobójca) został uratowany;
• zachowanie tylko dopuszczające śmierć, nie ona jest tu celem (są to zamachy instrumentalne bądź forma protestu albo wyraz bezradności i bezsilności) [3].

Mimo prowadzonych badań, wciąż za mało wiadomo o samym zjawisku samobójstwa i o procesie podejmowania decyzji odebrania sobie życia. Właściwie nie potrafimy odpowiedzieć na pytanie, dlaczego niektórzy nie chcą żyć. Poszukując motywów zachowań suicydalnych, należy więc brać pod uwagę całe tło ich powstawania, na które składają się [4]:

• 
  środowisko społeczne i rodzinne;
• osobowość, jej dojrzałość i system wartości;
• tolerancja na sytuacje trudne i stres;
• siła postaw i mechanizmów obronnych;
• sytuacja, która wyzwala tendencje samobójcze.

Mówiąc o etiologii tendencji samobójczych, trzeba zawsze mieć na myśli zespół przyczyn wewnętrznych oraz uwarunkowań zewnętrznych wpływających na określone zachowanie lub działanie człowieka zmierzającego do pozbawienia się życia [5].