Rodzina z problemem alkoholowym

Rodzice, skupieni wokół alkoholu, najczęściej wymagają opieki dzieci, które piorą, sprzątają, robią zakupy czy wychowują młodsze rodzeństwo. Pochłonięte ratowaniem życia rodzinnego, nie mają przyjaciół, nie rozwijają swoich zainteresowań. Paradoksalnie zdarza się, że dzieci z takich środowisk są bardziej pokrzywdzone niż dzieci bite. Słowa usłyszane od pijanego rodzica, poniżające i upokarzające, nieraz bardziej bolą niż siniaki po pasku czy kiju, które się goją. Rany w psychice o wiele trudniej zaleczyć. Cichy alkoholik podstępnie, nieraz prawie niezauważalnie niszczy świat dziecka słowami czy milczeniem. Dzieci nie potrafią się przed tym bronić. Od bicia można uciec, schować pasek czy kij; ale jak podważyć słowa kogoś, kto jest autorytetem, który „wszystko wie najlepiej”? Pomoc tym dzieciom jest równie potrzebna, jak tym, które wychowują się w rodzinach agresywnych alkoholików.

Oto obraz świata widziany oczami bezradnego, osamotnionego i zaniedbanego dziecka: świat jest groźny, nieprzyjazny, lub wręcz wrogi. Ludzie są w nim nieobliczalni. Pod wpływem alkoholu bądź nieopanowanych emocji krzywdzą i wykorzystują. Albo będąc słabymi, stają się ofiarami innych. Bliskość z nimi jawi się jako coś pożądanego, ale także zagrażającego, gdyż zawsze ktoś jest skrzywdzonym, a ktoś inny krzywdzącym. Przed ludźmi i światem należy się zatem bronić. Jeśli nie potrafię obejść się bez świata i ludzi, to znaczy, że jestem słaby, bezradny i podatny na skrzywdzenie [6].

Jak kochać i nienawidzić jednocześnie

Rozwojowi tych dzieci towarzyszą często inne, szczególnie trudne uczucia. Podstawowym i najczęstszym jest wstyd – za nieporządek w domu, za postępowanie pijącego rodzica, za własne kłamstwa, z powodu gorszych ubrań. Wstyd może wyzwolić w dziecku trzy możliwe reakcje: izolację społeczną, system kłamstw i zatajania oraz złość do sprawcy wstydu. Podobnie destrukcyjnym uczuciem jest bezradność. Dziecko już wie, że żadne obietnice, przysięgi alkoholika nie są dotrzymywane i nie potrafi go powstrzymać od picia, ale stara się jeszcze coś zrobić, łudząc się, że jego starania zmienią sytuację. Niepewność i zaburzony porządek świata wynikają z braku możliwości znalezienia oparcia w alkoholiku, z nieprzewidywalności jego zachowań i zachcianek. Lęk i strach stale towarzysza dziecku i są rezultatem ciągłej obawy o siebie, o bliskich, o swoje życie i życie rodziców. Wiele dzieci boi się przyprowadzić do domu przyjaciół. Niektóre z nich doświadczyły przerażenia jadąc samochodem, który prowadził pijany rodzic. Strach przenika każdą chwilę codziennego życia. Kolejnym uczuciem towarzyszącym dziecku jest poczucie winy będące wynikiem przerzucenia na dziecko odpowiedzialności za picie i zachowania z nim związane. Naturalną reakcją na poczucie winy jest również złość, gniew, nienawiść i agresja [7]. Tragedią tych dzieci jest powracające jak wyrzut sumienia pytanie: jak poradzić sobie z nienawiścią do rodzica, którego powinienem kochać?

Dzieci zaczynają w końcu myśleć, że są złe, bo nie kochają rodziców; że to przez nich rodzice piją. Nawał przeciwstawnych uczuć, których nie umieją nazwać, sprawia, że wypierają je ze świadomości – zamrażają uczucia i w rezultacie tego nie umieją ich nazywać ani uzewnętrzniać.