Bizancjum w Brukseli

Wizyty u braci

Wzmocnienie, także statystyczne, wkładu kulturowego prawosławia w struktury społeczeństwa unijnego może ożywić również Greków i Cypryjczyków w poczuciu znaczenia ich kultury i ducha na forum europejskim. Dotąd Grecy woleli przyjmować milczący zakaz uobecniania w Unii tradycji kościelnej, by uniknąć pretekstów do, niewątpliwie podskórnie zauważalnego, utożsamienia Unii z Europą Zachodnią, na której tle Grecja dotąd nie eksponowała swej tradycji bizantyjskiej.

Wyjątkowe znaczenie dla świadomości elit europejskich, a także dla regionu prawosławia bałkańskiego, miała wizyta Jana Pawła II w Rumunii w 1999 r. Była to bowiem wizyta „braterska" w siostrzanym Kościele prawosławnym Rumunii, a nie wizyta „duszpasterska" Biskupa Rzymu u swoich wiernych-katolików. Przyjmując taką wyjątkową formułę, Papież przedstawił ideę istnienia, poza ramami cywilizacji i Kościoła rzymskiego, kultury i Kościoła wywodzącego się z innego źródła, mianowicie bizantyjskiego. Przeprowadzenie wizyty w myśl takiej koncepcji nie było łatwe ani dla mniejszościowych grup nieprawosławnych w Rumunii, ani dla pewnego typu świadomości katolickiej, przyzwyczajonej do wyłączności tradycji rzymskiej. Papież podjął takie ryzyko i – w moim przekonaniu – antycypował przystąpienie na równych prawach społeczeństw o tradycji prawosławnej do Wspólnoty Europejskiej, które właśnie się dokonało.

Podobna formuła, do pewnego stopnia, została przyjęta następnie jedynie raz, w trakcie wizyty Benedykta XVI w Turcji – a właściwie u Patriarchy Konstantynopola i w Turcji. W jej trakcie Benedykt XVI osiągnął ponownie ważny i nowy rezultat. W imieniu tradycyjnego autorytetu cywilizacji zachodnioeuropejskiej, Stolicy Rzymskiej, odwiedził Konstantynopol i swego brata biskupa „nowego Rzymu". Dodatkowo najdostojniejszy biskup chrześcijański spotkał się z autorytetami islamu w największym państwie o tradycji muzułmańskiej w obrębie historycznej cywilizacji europejskiej.

Czy wizyta ta nie antycypuje nowego aktu poszerzenia idei Europy, do którego Europa musi dopiero dorosnąć, ale ku któremu zmierza?

MICHAŁ KLINGER jest teologiem prawosławnym, wykłada Stary Testament na Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Opublikował m.in. monografię „Tajemnica Kaina", artykuły z dziedziny teologii kultury i ekumenizmu. W latach 1999–2003 był ambasadorem Polski w Rumunii; niniejszy artykuł wyraża jego prywatne poglądy teologiczne.