Kłopoty z uczciwością

Dlaczego cnota uczciwości jest dzisiaj deprecjonowana, a nawet wypierana ze świadomości? Wiąże się to z obecnym stanem kultury i duchowości – ich charakterystyczną cechą jest infantylizacja życia, przejawiająca się w kulcie młodości i ucieczce przed dojrzałością, czyli odpowiedzialnością. Zeszyty Karmelitańskie, 2/2009



Jeśli nawet fakty te – prostota uczciwości lub wieloznaczność tego słowa – wyjaśniają poniekąd kłopoty związane z analizą tego pojęcia, czy jednak usprawiedliwiają one bagatelizowanie uczciwości?
W życiu codziennym mamy skłonność – o czym już napomknąłem – do utożsamiania uczciwości z etycznością, dobrem moralnym; mówiąc o człowieku uczciwym, w istocie myślimy o człowieku dobrym.

W jednym ze słowników czytam: „uczciwy czyn” to czyn „moralny, etyczny, sprawiedliwy, godny”. Przekonanie to znajduje również wyraz w określeniu zawartym w Małym słowniku etycznym pod red. Stanisława Jedynaka: „Uczciwość – zachowanie uznanych → norm moralnych, rzetelność w ich spełnianiu; prawość”. Potwierdzają to także wypowiedzi moich studentów: określając uczciwość, w gruncie rzeczy definiowali oni dobre postępowanie.

Człowiek jest dynamiczną jednością cielesno-psychiczno-duchową; jego duchowy wymiar, jego egologiczne centrum osobowe przejawia się poprzez świadomość, serce, rozum, wolę, wolność i sumienie. „Człowiek jest istotą, która ma sumienie” – „organ wymogu dobra” (Romano Guardini). Sumienie jest stróżem człowieczeństwa, jego wymiaru etycznego; stanowi rdzeń moralności. Czy jednak doceniamy dzisiaj znaczenie sumienia w życiu? Może nie tylko nie chcemy go słuchać, ale w ogóle chcemy się go wyrzec?

Martin Heidegger, a za nim Józef Tischner, uważają, że człowiek współczesny nie chce mieć sumienia i ucieka od niego. Tischner pisze: „Głos sumienia we współczesnym świecie jest więc taki: chciej mieć sumienie. Nie chodzi już o to, co robić, a czego nie robić; kogo ratować, a kogo nie; myśleć czy nie myśleć – chodzi po prostu o to, aby «chcieć mieć sumienie». Proces destrukcji zaszedł tak daleko, że ludzie nie tyle nie słuchają głosu sumienia, co w ogóle się go wyrzekają. Pojawiają się całe pokolenia ludzi bez sumienia”. Wsłuchiwanie się w głos sumienia i troska, aby żyć uczciwie, to w pewnym sensie to samo.

Gdybyśmy chcieli mieć sumienie, tego świadka naszej uczciwości i nieuczciwości, odkrylibyśmy swoją słabą moralność, miałkość naszego życia moralnego. A kogo wprowadza w zachwyt doświadczenie własnej słabości? Wyrzekanie się sumienia oraz przemilczanie uczciwości i nieuczciwości to skuteczny sposób radzenia sobie ze wstydem dotyczącym własnej słabości.

Wstyd nie jest jednak tylko reakcją na to, co negatywne, np. na słabość; wstydzimy się również dobra. Granica między nieobnoszeniem się z dobrem, z uczciwością, a wstydzeniem się go jest płynna. Wstydzimy się uczciwości dlatego, ponieważ – jak trafnie napisał w poprzednich „Zeszytach Karmelitańskich” Paweł Bortkiewicz – jest ona „kojarzona z tradycjonalizmem, konserwatyzmem, nieprzystosowaniem”.

Głosząc, że idealną wspólnotą jest społeczeństwo bezklasowe, i zwalczając wszelkie podziały i różnice między ludźmi, marksiści – komuniści wprowadzili i utrwalili mocny podział członków naszego społeczeństwa na szydzących z moralności i uczciwości cwaniaków oraz frajerów, tzn. osoby, które starały się żyć uczciwie, a które przez tamtych były traktowane jako nieudacznicy, istoty pozbawione życiowego sprytu itp. Czy po dwudziestu latach od upadku komunizmu udało się przezwyciężyć ten podział?

Czy głos cwaniaków nie jest ciągle zbyt silny? A czy ludzie uczciwi nie ulegają zbyt łatwo pokusie zasilania klasy cwaniaków lub godzą się na role frajerów – nieudaczników? Byłoby jednak wielkim uproszczeniem, gdybyśmy poprzestali na konstatacji, że w dzisiejszej Polsce toczy się twarda walka między cwaniakami a ludźmi uczciwymi. Bój toczy się przede wszystkim w duszy każdego z nas: czy chcę być cwaniakiem, nieudacznikiem, człowiekiem uczciwym?



«« | « | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | » | »»

aktualna ocena |   |
głosujących |   |
Pobieranie.. Ocena | bardzo słabe | słabe | średnie | dobre | super |

Pobieranie... Pobieranie...