Legendarny świat apokryfów: Słowa Jezusa

Czy poza Ewangelią zachowały się słowa Jezusa?

Ewangelie przynoszą nam szereg zdań Jezusa i bibliści dyskutują, co w nich pochodzi od samego Jezusa, a co od Ewangelistów. Nas tu jednak ten problem nie interesuje, natomiast chcielibyśmy postawić pytanie, czy w pismach wczesnochrześcijańskich pisarzy, a więc poza Ewangelią, można znaleźć słowa Jezusa.

Teoretycznie tak, bowiem wykluczyć tego nie można. Wielkie dyskusje na ten temat wybuchły w XIX w., gdy dwaj uczeni niemieccy Ropes i Resch, kolejno wydawali zbiory słów przypisywanych Panu Jezusowi, które znaleźli w pismach starożytnych pisarzy chrześcijańskich. Niedługo potem odkryto na papirusach
zapisy słów Jezusa, które nie znajdowały się w żadnych Ewangeliach. Następnie hiszpański orientalista Asin y Palacios wydał dwa tomy słów przypisywanych Jezusowi, zawartych w pismach pisarzy arabskich. Ostatnim etapem tych odkryć było odnalezienie w 1946 r. w Egipcie, wśród pism gnostyckich z Hag Hammadi (zachowanych po koptyjsku), Ewangelii Tomasza, zawierającej 114 logiów (czyli słów) Jezusa. Kiedy jednak zaczęto badać te wszystkie teksty, okazało się, że z tego ogromnego zbioru zaledwie kilka zdań można uznać za autentyczne słowa Jezusa, np. zdanie z Dziejów Apostolskich: Więcej jest radości w dawaniu niż w braniu.

Ewangelia Tomasza jest utworem gnostyckim, a na sławnych papirusach z Oksyrynhos znajdujemy wersję grecką tekstu koptyjskiego tej ewangelii. Z tego jednak nie wynika, że zbiory wyżej cytowane nie wniosły nic do teologii. Znajdujemy w nich przecież szereg bardzo pięknych i mądrych fragmentów, nad którymi warto się głęboko zamyślić. Didache, utwór z II w., cytuje następujące słowa przypisywane Jezusowi: Niech twoja jałmużna przesiąknie potem rąk twoich, aż będziesz wiedział, komu dajesz. Tertulian na przełomie II i III w. podaje słowa Jezusa: Nikt, kto nie doznał pokusy, nie osiągnie Królestwa Niebieskiego. Inny pisarz, tym razem grecki, Klemens Aleksandryjski (+ok. 212) cytuje zdanie: Ujrzałeś brata swego, ujrzałeś Boga swego oraz Bądźcie doświadczonymi bankierami, którzy odrzucają zło, a piękno zatrzymują. Inne piękne zdanie cytuje wielki pisarz aleksandryjski Orygenes: Kto jest blisko Mnie, jest blisko ognia, a kto jest daleko ode Mnie, jest daleki od królestwa. Warto jest również zajrzeć do gnostyckiej Ewangelii Tomasza, gdzie znajdujemy np. tę przypowieść przypisywaną Jezusowi: Rzekł Jezus: Królestwo Ojca podobne jest do kobiety niosącej dzban pełen mąki. Gdy szła daleką drogą, ucho dzbana oderwało się i mąka sypała się za nią na drogę. Nie wiedziała, ani nie poznała straty, gdy wróciła do domu postawiła dzban na ziemi i stwierdziła, że jest pusty.

Niemniej piękne zdania znajdujemy u mistyków muzułmańskich. Takie zdanie Jezusa cytuje pisarz arabski z X w. Ibn abd Barr: Jezus (niech Go Bóg pozdrowi!) miał powiedzieć do swych apostołów: Nie pouczyłem was, byście się chwalili, ale pouczyłem was tylko po to, żebyście działali. Mądrość nie znaczy bowiem
wypowiadania mądrości, ale praktykowanie mądrości. Przytoczmy tu jeszcze dwa zdania Algazela, pisarza z XI w.: Powiedział Jezus (niech Go Bóg pozdrowi!): Dwóch mam przyjaciół: kto ich kocha, Mnie kocha; kto ich nienawidzi, Mnie nienawidzi: są to ubóstwo i umartwienie chciwości, oraz Rzekł Mesjasz (niech Go Bóg pozdrowi!): O, zgromadzenie apostołów! Jak wiele świateł wiatr zgasi! Jak wiele sług Bożych zepsuła próżność! Szczególnego znaczenia nabiera zdanie wypisane na moście w Pathpur Siri, 175 km od New Delhi: Jezus, nad którym niech spocznie pokój, powiedział: Świat jest mostem. Przechodźcie przez niego, ale nie zatrzymujcie się na nim, aby zamieszkać.

Warto więc sięgać do tych pięknych słów przypisywanych Jezusowi.