To przeklęte ciało

Podobne poglądy można odnaleźć wśród przedstawicieli ruchu ascetycznego. Ojcowie Pustyni uważali, że nie wystarczy zamieszkać z dala od cywilizacji, żeby swoje życie poświęcić Bogu. Nawet jeśli ktoś ucieknie na pustynię, pozostanie mu jeszcze jeden wróg do pokonania - własne ciało. Asceta - jak mówili - powinien odziewać się w łachmany, jeść jak najmniej i mało spać. Cel tych praktyk był jeden - złamać to, co było powodem grzechu. Jedynie człowiek niedożywiony, wyziębiony i niedospany mógł całe swe zaangażowanie skupić na Bogu. Niejeden doświadczony Ojciec, otoczony bisiorami, szkarłatami i wykwintnymi pokarmami, uległ pokusie. Nie brak mu było silnej woli, duch protestował, to ciało odmówiło posłuszeństwa.

Ale chrześcijaństwo nie zaczyna się od Ojców Pustyni.

Świadomie nie wspomniałem o Biblii. Co ciekawe, ani w Starym, ani w Nowym Testamencie nie znajdziemy tak skrajnego, jak w filozofii platońskiej, przeciwstawienia duszy i ciała. Dusza w wyobrażeniu Żydów była prawie tak samo cielesna, jak ciało. Nie widziano nic zdrożnego w przyjemnościach typowo cielesnych. Jezus, jak przekazują Ewangeliści, uczestniczył w zabawach i ucztach. Pieśń nad Pieśniami ukazuje także piękno miłości zmysłowej. Można oczywiście powiedzieć, że św. Paweł postrzegał kwestie związane z seksem bardzo powściągliwe, że prorocy Starego Testamentu potępiali prostytucję sakralną, ale - podsumowując - Biblia w porównaniu z tym, co mówił Platon czy Augustyn, wydaje się niezwykle przychylna ciału.

Dopiero w średniowieczu nabrano przekonania, że po ciele niczego dobrego nie można się spodziewać. Zaczęto je postrzegać jako źródło pokus i nieokiełznanych żądz. W następnych epokach było jeszcze gorzej. Pojawili się protestanci, którzy osiągnęli wyżyny w nieufności wobec wszystkiego, co kojarzyło się z ciałem. Zwłaszcza wyznawcy kalwinizmu mieli bardzo restrykcyjną etykę seksualną. Ci pionierzy kapitalizmu postrzegali seks jako potencjalne zagrożenie dobrobytu. Fizyczna bliskość kojarzyła im się ze zbędnym rozpraszaniem energii, równie bezcelowym, jak wyrzucanie pieniędzy w błoto. Chyba z tej przezorności wynikała ich niesłychana skrupulatność w zakrywaniu każdego centymetra ciała. Po co narażać się na niepotrzebne straty.

Podobną gorliwością wykazywali się protestanccy misjonarze. Można by - tylko nieco ironizując - powiedzieć, iż stałymi elementami ich zestawu misyjnego była Biblia, majtki i biustonosze. Każdy napotkany Papuas czy Indianin w Amazonii musiał najpierw zgrzebnie się odziać, zanim usłyszał Dobrą Nowinę. Ukrycie wstydliwych miejsc było pierwszym etapem ewangelizacji.

Nieufność wobec ciała przetrwała do dziś - także i w naszej kulturze, szczególnie wśród ludzi starszych. Moja mama zaraz reaguje, gdy w jej ulubionym serialu pojawi się nazbyt wydekoltowana aktorka: „Jak ona może! - mówi - Przecież tak się nie ubiera cywilizowana kobieta".

Zatem wszystkiemu winni są Platon i św. Augustyn?

Wszystkie wielkie kultury, nie tylko Europejczycy, zawsze starały się jakoś odróżnić od natury: Majowie inkrustowali zęby, kobiety w Etiopii wkładają w przebitą dolną wargę drewniany krążek. Ale tylko w kulturze europejskiej te zapędy osiągnęły stopień graniczący z obłędem. Człowiek Zachodu przypomina chłopa ze słynnej piosenki Włodzimierza Grześkowiaka, tego, co „żywemu nie przepuści". Natura wzbudza w nim coś takiego, co natychmiast każe mu ją poprawiać: rzeki uregulować, drzewa przyciąć, trawę skosić, zwierzęta hodować i poddawać selekcji. Japończycy, Chińczycy, jak i inne kultury zostawiały naturze wolność, natomiast na Zachodzie wymyślono naukę, dziedzinę, która ma pozwolić podporządkować naturę aż do ostatniego atomu. Ciało, będąc częścią natury, musi być, w myśl tej filozofii, również poddane kontroli. Asceza, sport, manipulacje ludzkimi genami, klonowanie, a nawet anoreksja są w pewnej mierze przejawem tej samej chęci panowania.