Jak rozmawiać z dziećmi o... tragicznych wydarzeniach, śmierci, żałobie

Doświadczenie ostatnich dni pokazuje nam, że kiedy cały świat mówi głośno o tragicznych wydarzeniach, które dotykają każdego z nas, kiedy tak bardzo widoczne są znaczące symbole ich przeżywania – wzruszenie, powaga, czerń, znicze, to okazuje się, że już przedszkolaki są w stanie ogarnąć swoim sercem i umysłem tajemnicę śmierci i związaną z nią żałobę.

Jakiś czas temu brałam udział w dyskusji, w której z dużym zdziwieniem zareagowano na mój pomysł powiedzenia pięciolatkowi o tym, co wydarzyło się w Lesie Katyńskim. Usłyszałam: „To za wcześnie, jak będzie duży, dowie się w szkole”.

Ja nie czekałam na czas edukacji szkolnej, moja córeczka (5 lat) w czasie spaceru zapytała: „Czemu tutaj jest taki wielki pomnik?”. Otrzymała odpowiedź: „To pomnik upamiętniający ofiary Katynia”. Zaczęła dopytywać: „Ale co tam się stało?”. Usłyszała krótką opowieść: „Bardzo dawno wielu dorosłych synów, tatusiów, wujków, dziadków – po prostu Polaków – zostało wywiezionych. Nie wiedzieli, dokąd jadą, i daleko w lesie wszyscy zginęli od strzału w głowę. Ci, którzy to zrobili, chcieli to ukryć, wiele lat nie wolno było o tym mówić. Ten pomnik jest tutaj od niedawna”. Zaraz po takim wyjaśnieniu dziecko zauważyło: „To dlatego to takie ważne i ten pomnik taki duży...”. W 1978 r. – miałam wtedy 4 lata – po raz pierwszy, jeszcze wtedy konspiracyjnie, brałam udział w Mszy św. katyńskiej. Zapewne dlatego wiem, jak o tym rozmawiać ze swoimi dziećmi, bo ze mną na ten temat rozmawiano.

Teraz jednak chyba nikt nie ma wątpliwości, że na pytanie przedszkolaka: „Czemu tu tyle ludzi, kwiatów, zniczy?” – nie odpowiemy: „Dowiesz się o tym kiedyś w szkole”, ale już dziś każde dziecko może otrzymać żywą lekcję historii i świadectwo, jak przeżywać żałobę.

„Tym samolotem lecieli ważni ludzie dla Polski, ale byli to również synowie, córki, tatusiowie, mamusie, dziadkowie. Dlatego tak nam wszystkim smutno”.

Taki czas jak teraz stwarza naturalną okazję do rozmawiania z dziećmi na tematy poważne, tragiczne, bolesne. W takich momentach nie mamy wątpliwości, że dziecku bez względu na wiek należy się wyjaśnienie sytuacji. Nie ukrywamy emocji, wzruszeń, łez, przeżywamy żałobę i o niej rozmawiamy. Widok trumny, oddawanie czci zmarłym, modlitwy żałobne, pogrzeb – są udziałem nas wszystkich, całych rodzin. Tak jak 5 lat temu wszyscy bezpośrednio lub pośrednio uczestniczyliśmy w ostatnim pożegnaniu Jana Pawła II, tak teraz żegnaliśmy tragicznie zmarłych w katastrofie pod Smoleńskiem.

Nie chrońmy dzieci przed czymś, co w naturalny sposób wpisane jest w żywot ludzki. Dobre przeżywanie śmierci, żałoby jest potrzebne każdemu z nas. Umiejętność odnalezienia się w takich sytuacjach w wymiarze wiary, modlitwy jest niezwykle cenna. Słyszeliśmy ostatnio wielokrotnie to, co ja usłyszałam w ten sobotni poranek od mojego najmłodszego synka: „Pozostaje nam tylko się modlić”. Niech duchowy aspekt tragicznych wydarzeń, śmierci, żałoby zostanie zaszczepiony w młodym pokoleniu. Rozbudzajmy empatię i współczucie. Pozwólmy, aby nasze dzieci znały prawdę i umiały przeżywać nawet bardzo tragiczne wydarzenia. Brak wiedzy i doświadczeń w tym obszarze powoduje albo zobojętnienie albo nadmierne przeżywanie i traktowanie tragicznych wydarzeń jako koniec świata. Nie czekajmy na kolejne trudne sytuacje. Rozmawiajmy o nich już teraz, dzielmy się uczuciami. Uczmy się na wydarzeniach historycznych, jak dobrze przeżywać również osobiste tragiczne wydarzenia. Pamiętajmy, że bardzo ważne jest pokazywanie tego, co się czuje, solidarne współodczuwanie z innymi, autentyczność i szczerość.

Elżbieta Łozińska - Doradca pedagogiczno-psychologiczny, terapeuta NEST (to program terapeutyczny dla osób dorosłych, które doświadczyły traumatycznych przeżyć), żona, mama Mateusza (9 lat), Marty (5 lat) i Tomka (3 lata); pracuje w Centrum Mamy Dziecko we Wrocławiu; autorka serii sesji tematycznych, nagranych w Centrum Formacji Duchowej Salwatorianów; autorska strona: www.filaryzycia.pl .