W służbie wiary i Kościoła

Podobnie jak szereg innych średniowiecznych uniwersytetów, czyli jak je wówczas nazywano studium generale, Akademia Krakowska swoje powstanie zawdzięczała decyzji papieża. Od początku też przed Uniwersytetem Krakowskim stanęło zadanie wychowywania scholarów w duchu wiary katolickiej i przygotowywanie ich do pracy misyjnej na ziemiach opanowanych przez pogan i schizmatyków, a także w świeżo pozyskanej dla Kościoła Litwie, jak to wyraźnie podkreślił w akcie odnowienia Akademii z 1400 r. Władysław Jagiełło. Myśl o znaczeniu Uniwersytetu w zakresie zaspokajania duchowych i intelektualnych potrzeb Litwinów przewijała się zresztą kilkakrotnie w kolejnych przywilejach Jagiełły dla krakowskiej uczelni z lat 1417, 1419 i 1426. Dość wcześnie również krakowscy teolodzy i kanoniści włączyli się w nurt reformy podjętej dla podniesienia poziomu polskiego kleru, czynnie uczestnicząc w synodach i zjazdach duchowieństwa. Służyli też biskupom w rozwiązywaniu różnych spraw oraz pomagali lokalnym duszpasterzom, dostarczając im odpowiednich podręczników i zbiorów kazań. Jednocześnie angażowali się w spory doktrynalne, które podzieliły chrześcijańską Europę na dwa obozy: zwolenników nauki Jana Husa i ich przeciwników. Krakowscy profesorowie bowiem nie mogli pozostać na uboczu toczących się gwałtownych polemik religijnych.

Bastion wiary

Także w dobie reformacji Uniwersytet Krakowski potrafił się oprzeć „nowinkom religijnym”, opowiadając się zdecydowanie po stronie Kościoła katolickiego, chociaż wśród profesorów i studentów było o wiele więcej propagatorów reformacji niż wcześniej zwolenników husytyzmu. Z Kościołem pojednał się nawet jeden z głównych propagatorów reformacji na Uniwersytecie – Pinczovius, czyli Stanisław Stalek z Pińczowa (ok. 1518–1598).

Szermierzem kontrreformacji był ośmiokrotny rektor Akademii Krakowskiej Jakub Górski (ok. 1525–1585). Za jego rektoratu w 1578 r. czterdziestu profesorów złożyło katolickie wyznanie wiary. Zdołał też do swych poglądów przekonać jednego z najzdolniejszych uczniów Stanisława Sokołowskiego (1537–1593), który z biegiem czasu stał się szczególnie głośnym w kraju i zagranicą polemistą antyprotestanckim.

W służbie tej ideologii działali również aktywnie byli scholarzy Akademii, spośród których jednym z najbardziej zasłużonych na tym polu był kardynał Stanisław Hozjusz (1504–1579). Jego zasługą była ostateczna redakcja tekstu katolickiego wyznania wiary pt. „Confessio”, które zostało zaprzysiężone przez wszystkich biskupów, a następnie w rozszerzonej wersji doczekało się około 30 wydań w tłumaczeniu na języki polski, niemiecki, francuski, włoski, angielski, flamandzki, czeski, arabski i ormiański. Również wybitnym obrońcą wiary katolickiej był inny absolwent Akademii Krakowskiej, przyjaciel i następca Hozjusza na biskupstwie warmińskim, Marcin Kromer (1512–1589). Sławę przyniosła mu wydana w Bazylei w 1555 r. „Historia Polaków”, w której podkreślał związki między narodem a katolicyzmem. Z absolwentów Akademii Krakowskiej rekrutowali się też najwybitniejsi kaznodzieje tego okresu jak jezuita Piotr Skarga czy dominikanin Florian Birkowski. Takie zaangażowanie się w sprawy wiary profesorów i absolwentów Akademii było przyczyną, że już stosunkowo wcześnie stała się ona przedmiotem ataków ze strony zwolenników reformacji.