Jerzy Kluger w oczach żony

Jan Paweł II lubił nas i był nam życzliwy, dlatego ochrzcił moją wnuczkę, udzielił jej pierwszej Komunii św. i ślubu.

– W prasie pisano, że Jerzy Kluger odegrał pewną rolę w przygotowaniu wizyty Jana Pawła II w rzymskiej synagodze oraz w doprowadzeniu do nawiązania stosunków dyplomatycznych między Stolicą Apostolską i państwem Izrael. Czy to prawda?

– Jeżeli chodzi o papieską wizytę w synagodze – mój mąż nie miał żadnego udziału w jej przygotowaniu. Oczywiście, znał ówczesnego rabina Toafa, lecz nie chodził do rzymskiej synagogi, bo większość rzymskich Żydów to sefardyjczycy (Żydzi wywodzący się z Półwyspu Iberyjskiego oraz ich potomkowie – przyp. W. R.), a Jerzy był aszkenazyjczykiem (aszkenazyjczycy to Żydzi z Francji, Niemiec i Europy Wschodniej; dzisiaj większość Żydów amerykańskich to aszkenazyjczycy – przyp. W. R.). Warto jednak przypomnieć, że Karol Wojtyła po raz pierwszy wszedł do synagogi w 1936 r. w Wadowicach – Wilhelm Kluger, ojciec mojego męża, zorganizował w miejscowej synagodze koncert słynnego tenora, na który zaprosił również przyjaciela syna.

Natomiast Jurek uczynił wiele, aby doprowadzić do nawiązania stosunków dyplomatycznych między Stolicą Apostolską a Izraelem. Mógł to zrobić, bo znał wpływowych polityków izraelskich, a z drugiej strony rozmawiał o tych sprawach bezpośrednio z Papieżem.

– Pani zmarły mąż miał żydowski pogrzeb. Czy taka była jego wola?

– Prawdę mówiąc, mój mąż chciał, by jego zwłoki zostały spalone, a prochy przewiezione do Anglii i pochowane na żydowskim cmentarzu w Londynie, gdzie spoczywa jego ojciec. Niestety, prawo żydowskie zabrania kremacji zwłok, dlatego pomyślałam, że Jurek powinien zostać pochowany tutaj, na cmentarzu żydowskim, Żyd wśród Żydów. Gdy zmarł, nie wiedziałam, jak należy zorganizować żydowski pogrzeb, dlatego pomyślano o tym w żydowskim domu opieki, gdzie mój mąż zmarł.
Dzisiaj, w siódmym dniu po pogrzebie, odbyła się tradycyjna uroczystość ku pamięci zmarłego – jestem bardzo wdzięczna ambasadorom i wszystkim przyjaciołom, którzy zechcieli na nią przybyć.

– Dziękując za wywiad, chciałbym Pani raz jeszcze złożyć moje kondolencje...

W słynnej książce „Przekroczyć próg nadziei” Jan Paweł II, wspominając swoje dzieciństwo, napisał: „Pamiętam naprzód szkołę podstawową w Wadowicach, gdzie w klasie co najmniej ¼ uczniów stanowili chłopcy żydowscy. Trzeba tutaj wspomnieć o mojej przyjaźni z jednym z nich, to znaczy z Jerzym Klugerem. Trwa ona od ławy szkolnej do dnia dzisiejszego”. W ten sposób świat dowiedział się o przyjaźni między Papieżem i polskim Żydem mieszkającym we Włoszech. W ostatnim dniu roku 2011, sześć lat po śmierci Papieża Polaka, w Rzymie w wieku 90 lat zmarł jego żydowski przyjaciel. Został on pochowany w żydowskiej kwaterze cmentarza Prima Porta. W niedzielę 8 stycznia – siedem dni po pogrzebie, zgodnie z żydowską tradycją – przy grobie Klugera miała miejsce uroczystość ku pamięci zmarłego, której przewodniczył jeden z rzymskich rabinów. W uroczystości uczestniczyła wdowa, Irene Kluger, wraz z córką Lindą (druga córka Klugera zmarła nagle w zeszłym roku), ambasador Izraela przy Stolicy Apostolskiej Mordechay Lewy, ambasadorzy RP w Rzymie: Hanna Suchocka (przy Stolicy Apostolskiej) i Wojciech Ponikiewski (przy Kwirynale), konsul Jadwiga Pietrasik oraz grupa przyjaciół. Zgromadzeni Żydzi odmówili przewidziane rytem modlitwy, wśród nich kadysz, a na zakończenie, zgodnie z tradycją, każdy ze zgromadzonych zostawił na ziemnym grobie kamyczek.  

Po uroczystości przeprowadziłem krótką rozmowę z Irene Kluger, aby powspominać jej zmarłego męża, polskiego patriotę i przyjaciela Karola Wojtyły.

Włodzimierz Rędzioch