Zachowania agresywne w świetle badań psychologicznych

Zdefiniowanie pojęcia „agresja” nie jest sprawą prostą. Obok tego terminu używa się pojęć „destruktywność”, „wrogość”, „wojowniczość”. Jest to tendencja do czynnego lub werbalnego zachowania skierowanego przeciwko komuś lub czemuś.

Ch. N.Cofer i M. H.Appley kierując się poglądami na genezę agresji wyodrębnili kilka koncepcji:

1. Agresja jako instynkt.
2. Agresja jako reakcja na frustrację.
3. Agresja jako nabyty popęd.
4. Agresja wyuczona przez wzmacnianie (nawyk).

Agresja jako instynkt

Wielu uczonych postrzega agresję jako instynkt. Freud uważał, że agresja jest jednym z elementów złożonego „instynktu ego”. Mechanizmu instynktownego, wywołanego w kierunku środowiska przez czynniki zewnętrzne czyli zachowania relatywnego. Później określił agresję jako „ciemną siłę”, która kieruje się przeciw „ja” (instynkt śmierci), nie przeciw otoczeniu. Według tej koncepcji zderzenie jednostki z otoczeniem zachodzi wewnątrz jednostki jako konflikt między destruktywnym Tanatosem, a konstruktywnym Erosem. Agresja kieruje się na zewnątrz i dąży do zniszczenia otoczenia. Zwolennicy tej teorii przyjmują, że agresja powstała w wyniku ewolucji i jest konieczna dla podtrzymania gatunku. Człowiek, gdy zrozumie mechanizm działania może świadomie regulować swój popęd.

Agresja jako reakcja na frustrację

Dennis uważa, że agresja powstaje w sposób naturalny i wrodzony w chwili, gdy dziecko napotyka przeszkody w osiągnięciu swego celu. Może ten cel traktować jako nagrodę, która utrwala określony sposób ustępowania. Należąc do pewnych grup społecznych pełni w nich określone role społeczne. Stwarza to pewne trudności. Jeżeli nie jest w stanie spełnić oczekiwań grupy,spotyka je kara. Zachwianiu ulega równowaga procesów psychicznych. Reakcją jest frustracja ze wszystkimi negatywnymi objawami. Według psychologów z uniwersytetu w Yale frustracja powstaje wtedy, kiedy napotykamy trudności w osiągnięciu celu. Rezultatem frustracji będzie agresja skierowana na uszkodzenie lub zniszczenie osoby czy przedmiotu. Jeżeli zachowania agresywne nie ujawniły się nie oznacza to, że ich nie ma ale przybrały formę ukrytą. Zachowania takie mogą mieć różne kierunki . Najczęściej są skierowane na osobę utrudniającą zdobycie celu. Zdarza się jednak, że zachowanie agresywne przeniesione zostają na zupełnie inny przedmiot lub na samego siebie.

Dollard sformułował prawa występowania agresji.

1) Siła pobudzania do agresji zależy od stopnia frustracji.
2) Akty agresji mogą ulec zahamowaniu pod wpływem kary.
3) Akty agresji mogą być przeniesione.
4) Agresja otwarta szybciej i skuteczniej niż agresja ukryta zmniejsza napięcie frustracyjne.

Agresja jako nabyty popęd

Również ta koncepcja agresji jest niejednolita. Niektóre podkreślają rolę gniewu, inne rolę konfliktowych oczekiwań dotyczących wzmacniania zachowania agresywnego. Niektórzy zwolennicy tej koncepcji sugerują, że gniew jest wyuczanym popędem. Jeżeli reakcje gniewne zostaną związane z neutralnym poprzednio bodźcem, to bodziec ten będzie inicjować reakcję gniewu. Konsekwencją takiej reakcji bywa często zachowanie agresywne.

J. Dollard i N. R. Miller wskazują, że agresja występuje najsilniej wtedy, kiedy jest najsilniej wyuczoną reakcją na gniew. R. R. Serars uznaje możliwość wytwarzania się nowych popędów w wyniku konfliktu dwóch jednakowo silnych tendencji – oczekiwanie nagrody i kara za określone zachowanie. W ten sposób powstaje popęd zależności i agresja. Nabyte popędy: zależności i agresywności byłyby początkowo wzbudzane przez rodziców. Zachowania zależności i agresywności znajdowałyby wzmocnienie w zadowoleniu jakie daje zmniejszenie napięcia popędowego.

Agresja jako nawyk

Analizując agresję jako nawyk należy brać po uwagę określenie agresji jako zachowania destruktywnego. A. Buss przyjmuje stanowisko, że agresja to nawyk napastowania. Zaznacza przy tym, że agresywność może charakteryzować całą osobowość człowieka. Siłę agresywności determinują pewne czynniki:

• częstość i intensywność doznanych frustracji i przykrości (czynniki poprzedzające agresję)
• stopień wzmacniania agresywnego czy napastliwego zachowania(niewzmacnianie agresji zmniejsza siłę nawyku)
• falicytacja społeczna
• temperament jednostki