Cyberkracja

Zapomnieliśmy już prawie o poprzedniej pani minister (a może pani ministrze?) edukacji narodowej Katarzynie Hall i jednym ze zdumiewających projektów prawnych, który miał w jej ocenie „unowocześnić polską oświatę” i to notabene w czasie, kiedy przez Polskę przechodziła fala likwidacji placówek szkolnych. Mowa tu o propozycji ministerstwa, by znowelizować przepisy dotyczące Systemu informacji Oświatowej (SIO). Wprawdzie funkcjonuje on już od ok. siedmiu lat, ale dotychczas miał charakter niemal wyłącznie statystyczny. Gromadził ogólne dane o szkołach, liczbie uczniów, o nauczycielach, ich stopniach zawodowych itd. Pomaga to w ustalaniu poziomu subwencji oświatowej, rozdzielanej pomiędzy samorządy, wysokości wynagrodzeń nauczycieli w terenie, a więc po prostu służył zarządzaniu i wieloaspektowemu, szczególnie finansowemu, organizowaniu pracy szkolnictwa. Ale to ówczesnej pani minister i kierownictwu resortu, a być może po prostu ich mocodawcom, najwyraźniej nie wystarczało.

Minister patrzy na ucznia z Wólki

Zaproponowano więc – co zostało nagłośnione między innym przez opozycję wiosną zeszłego roku – rozszerzenie przepisów dotyczących SIO. W dużym skrócie można powiedzieć, że system ten z poziomu statystyki i ogólnych informacji miał przejść do poziomu ewidencji jednostkowej. Wskutek tego, jak twierdzili w toku prac parlamentarnych nad przedłożeniem rządowym w tej sprawie przedstawiciele opozycji, mogłoby dojść do „inwigilacji uczniów”. W systemie byłyby bowiem gromadzone takie wrażliwe dane, jak informacje o stanie zdrowia, przewlekłych chorobach, na przykład padaczce, stopniu niepełnosprawności dziecka,  ale i o „zagrożeniu niedostosowaniem społecznym” czy rodzaju „udzielanej pomocy psychologicznej”. Konia z rzędem temu, kto wie, po co urzędnikom Ministerstwa Edukacji Narodowej dane o tym, że uczeń w Wólce, albo innej wiosce na końcu Polski, czy jakiejkolwiek innej placówce oświatowej cierpi na cukrzycę, repetował klasę, pochodzi z rodziny dysfunkcyjnej, jest półsierotą albo podlega innemu „zagrożeniu niedostosowaniem społecznym”. Zwyczajowo takie dane posiadała o swoim uczniu konkretna szkoła, jej dyrektor, wychowawca klasy i jest to niezbędne w okresie nauki takiego ucznia w szkole, by umożliwić mu właściwe warunki, ale żeby choćby teoretyczny wgląd do takich danych miał mieć rząd? W jakim celu?

Rodziło to słuszne wątpliwości co do intencji takiego działania ministerstwa, mimo że pani minister deklarowała, iż „trudno z lęku przed nowoczesnością gromadzić stosy papierów”. Nowoczesność miała więc zastąpić przestarzałe, anachroniczne schematy. Tylko czy nie byłoby to nowoczesne, w pełni profesjonalne, bo elektroniczne zniewolenie? Wydaje się, że po protestach rodziców, opozycji, wielu stowarzyszeń rząd musiał jednak wziąć pod uwagę i przyhamować swoją ingerencję w prywatność obywatela, choćby był on niepełnoletnim uczniem. Po upływie roku od awantury w tej sprawie nowa minister edukacji narodowej skierowała projekt do konsultacji międzyresortowych. Zapowiedziano jednocześnie, że zgodnie z projektem nowelizacji, do bazy danych systemu informacji oświatowej nie będą przekazywane dane powiązane z imieniem i nazwiskiem oraz numerem PESEL ucznia, dotyczące objęcia go pomocą psychologiczno-pedagogiczną itd. W SIO będą gromadzone wyłącznie dane o liczbie uczniów objętych taką pomocą. Byłby więc to powrót do statystycznego charakteru owego zbioru danych.

Jak będzie, zobaczymy, gdy sprawa wróci w przestrzenie parlamentarne. Jednak nie da się ukryć, że podobne – ważne z punktu widzenia swobód obywatelskich – kwestie nie zajmują istotnego miejsca w przekazach medialnych, które wolą się skupiać na pyskówkach i inwektywach wymienianych pomiędzy parlamentarzystami.

Przejrzymy twój komputer!

Jednak już kilka miesięcy po aferze z SIO, opinię wielu osób i środowisk śledzących zagrożenia wolności, zelektryzowała kolejna inicjatywa związana z działaniami rządowymi. Nosi ona enigmatyczną nazwę „Autonomiczne narzędzia wspomagające zwalczanie cyberprzestępczości”. Jest to nazwa projektu, którego opracowanie rozpoczęto jeszcze w poprzednim rządzie, w ówczesnym Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. Jesienią ubiegłego roku opinia publiczna dowiedziała się, że owe „narzędzia” przygotowywane są już od dłuższego czasu, skoro uzyskały „VII stopień gotowości technologicznej”. Miało to oznaczać, że narzędzia te już istnieją jako prototyp i są testowane w sztucznym środowisku, bardzo zbliżonym do rzeczywistości. A cóż to za narzędzia? Specjaliści w odczytywaniu biurokratycznej nowomowy wyciągają wnioski, że chodzi tu o takie instrumenty technologiczne, które pozwalają rozkodować sygnał internauty, jeśli ten koduje się w sieci w sposób uniemożliwiający jego identyfikację poprzez adres IP.

Sęk jednak w tym, że z kodowania adresu IP korzystają nie tylko przestępcy – sprawcy cyberataków czy użytkownicy pornografii dziecięcej, których z całą stanowczością należy w zgodzie z prawem ścigać, ale także po prostu internauci, którzy cenią swoją prywatność (bo nie chcą na przykład, aby nielegalnie badano ich skłonności konsumenckie), albo dysydenci w krajach totalitarnych, gdzie ich aktywność w internecie mogłaby, bez kodowania, narazić ich na poważne represje.