Jezus był Azjatą

Tym bardziej że pomiędzy tymi dwoma Kościołami nie ma różnic doktrynalnych…

To prawda. Poza tym Watykan nigdy nie wydał ekskomuniki dla żadnego mianowanego przez chińską władzę biskupa. Co więcej, Benedykt XVI niektórych biskupów Kościoła „oficjalne­go" zaakceptował. Zrobił to niewątpliwie po to, aby rozładować pewne napięcia, żeby zbliżyć oba Kościoły do jedności. Obecny papież na­pisał nawet list do chińskich katolików, bardzo dobry zresztą, ale niestety spotkał się on z ne­gatywnym przyjęciem ze strony władz Pekinu, jako kolejna ingerencja Kościoła w wewnętrz­ne spawy Chin.

Podziały między chińskimi duchownymi wi­doczne są nawet w Europie. W Niemczech i w innych miastach Europy, gdzie kształcą się chińscy klerycy, zarówno z Kościoła „oficjalne­go", jak i podziemnego, dochodzi między nimi do różnych napięć. Sam byłem tego świad­kiem.

Jaki procent ludności chińskiej sta­nowią katolicy? Czy jest to zauwa­żalna liczba?

Na miliard trzysta milionów Chińczyków raczej nie jest to liczba zauważalna. Nikt dokładnie nie wie, ilu jest katolików w Chinach. Niektóre źródła podają, że od 12 do 24 milionów, ale to tylko szacunki. Jedno jest pewne, są to bardzo gorliwi chrześcijanie. Tam, gdzie są prześlado­wania, tam jest też wielka gorliwość. Może w tym wielkim morzu ludności nie są zauważani, ale są kroplą, która z mocą Ducha Świętego drąży skałę. I tylko On zna czas, kiedy ich pra­ca i wierność wyda owoce.

A jak jest w Korei i Japonii?

Chrześcijaństwo trafiło do Korei w bardzo nietypowy sposób. To chyba jedyny kraj na świecie, który poprosił o chrześcijańskich mi­sjonarzy. Koreańczycy usłyszeli w XVII w. o nowej religii w Chinach. Pojechali do Państwa Środka, zbadali, czym jest chrześcijaństwo, przywieźli Biblię i książki jezuitów wydane po chińsku i zaczęli rozpowszechniać katolicyzm w swoim kraju. To była zasługa najpierw ludzi świeckich. Chrześcijaństwo rozwija się tam do tej pory. W Korei Południowej żyje obec­nie 6 milionów katolików. Nie wiemy, jak jest w Korei Północnej, bo zajmuje ona pierwsze miejsce wśród 50 krajów świata, które najbar­dziej prześladują wyznawców Chrystusa, ale wiemy, że katolicy tam są.

W Japonii katolicy stanowią ok. 1-1,5% lud­ności. To niewiele jak na 130 milionów miesz­kańców Kraju Kwitnącej Wiśni. Mamy w Japo­nii uniwersytety, mamy szkoły, Kościół jest w niej obecny i zauważalny, ale nie przekłada się to na zwiększenie liczby wiernych. Japończy­cy mają bardzo pragmatyczne, wręcz materia-listyczne podejście do życia.

Czy to znaczy, że w ogóle nie są religijni?

Są, ale na swój sposób. Nie brakuje w Japonii świątyń. Jeśli jednak spytamy Japończyka, w co wierzy, to odpowie, że to zależy. Jest trochę buddystą, trochę szintoistą, ale ślub najchęt­niej weźmie w Kościele katolickim ze względu na piękną oprawę. U nas takie myślenie jest nie do przyjęcia. My lubimy jasność, zasadę: niech wasza mowa będzie „tak tak, nie nie". Mentalność ludzi Wschodu jest nieco inna. Kiedy rozmawiam z Japończykiem, zanim doj­dę do sedna problemu, muszę wcześniej dość długo krążyć wokół. My, Europejczycy, od razu przechodzimy do rzeczy. Tam podstawowa za­sada rozmowy brzmi: „Nie mogę urazić twoich uczyć, nie mogę cię obrazić". Chińczyk nie po­trafi powiedzieć „nie". Nawet gdy mówi „nie", to robi to tak, żeby tego nie powiedzieć. Dlatego nie zadaje się Azjacie niewygodnych pytań, bo on się pogubi, nie będzie wiedział, jak z tego wybrnąć.

Japończyk jest perfekcjonistą, ma ogromną cierpliwość i samodyscyplinę. Ceni rodzinę. W Azji małżeństwo zawsze pełniło ważną rolę. Rodzina jest w pewnym sensie - nawet dla nie­wierzących - sakramentem, elementem wiel­kiej jedności. Tego nie widać w Ameryce czy w Europie, gdzie mamy wielką falę rozwodów. Tymczasem do niedawna w Japonii rozwód był nie do pomyślenia.

Ale mentalność Azjatów chyba tro­chę się zmienia?

Największym problemem staje się kult pienią­dza, zwłaszcza w Chinach, które przeżywają boom ekonomiczny. Trzeba jednak przyznać, że w różnych rejonach Chin różnie to wygląda. W regionach bogatszych, na południu, np. w Szanghaju, gdzie ludzie żyją dostatnio, łatwiej trafić z Ewangelią, tu z religijnością nie jest źle. Na północy, gdzie Chińczycy dopiero starają się wzbogacić, jest znacznie gorzej. Tam też dokonuje się znacznie więcej aborcji, nawet w 8 i 9 miesiącu ciąży, zwłaszcza jeśli ma się urodzić dziewczynka. Czasem dziewczynki wyrzuca się na śmietnik tuż po porodzie. W Chinach, w Japonii, w Korei, w Indiach zawsze ceniono tylko męskiego potomka i tylko przy narodzinach chłopca składa się rodzicom gra­tulacje. Nawet dzisiaj, kiedy kobiety zdobywa­ją tytuły naukowe, pełnią ważne stanowiska, także państwowe, to płeć je określa. Kobieta jest zawsze tylko kobietą. Jeszcze teraz zda­rza się, że Japonka idzie kilkanaście metrów za mężem, a kiedy ten przychodzi do domu, podaje mu z ukłonem kimono. Japończyk po pracy najpierw idzie do pubu z kolegami, bo oni są najważniejsi. Cóż, kultura azjatycka to kultura męska.

W mentalności Azjatów nie zmienia się jedno - zasada: „Najpierw grupa, potem jed­nostka". Nie jest im znane, tak cenne dla nas, pojęcie wolności osobistej. Cała filozofia euro­pejska i nasza kultura podporządkowane są zasadzie: „ja i społeczeństwo", tutaj jest od­wrotnie. Już w przedszkolach dzieci uczą się podporządkowania liderowi. W szkole, na stu­diach, w pracy jest tak samo: trzeba znaleźć swoje miejsce w grupie i słuchać przywódcy.

To znalazło także odbicie w systemie spo­łecznym - kult cesarza w Chinach został prze­niesiony na kult przywódcy partii.

Czy chrześcijaństwo może być dziś atrakcyjne dla mieszkańców tej czę­ści Azji?

Myślę, że tak. Dla wielu mieszkańców Dale­kiego Wschodu, z którymi rozmawiałem, powodem do wielkiej radości jest to, że Jezus był Azjatą (mimo że to głównie Europejczycy gło­szą Ewangelię). Czują, że Jezus jest im bliski także przez to.

Nie spotkałem w Chinach czy Japonii osoby, której nie podobałaby się Ewangelia. Żaden z moich rozmówców nie odrzucał przekazu bi­blijnego. W wymiarze etycznym jest on bliski wartościom wyznawanym przez mieszkańców tego regionu, poza tym w żaden sposób nie kłóci się z kulturą, jest ponadkulturowy. Trudno im jednak zrozumieć krzyż. Ghandi czasem stawał pod krzyżem i medytował, jakby chciał usłyszeć głos samego Chrystusa. Nie mógł zrozumieć, dlaczego Jezus został ukrzyżowa­ny. To pytanie ważne i trudne także dla Chiń­czyków i Japończyków. Co to za Bóg, który umarł w ten sposób? Dla wielu Chińczyków widok ukrzyżowanego Chrystusa jest po pro­stu rażący. To jest dokładnie scandalum crucis.

Gandhi powiedział kiedyś i wciąż są to słowa aktualne: „Wy, ludzie zachodu Europy, głośno krzyczycie, głosicie wiele kazań. A po­patrzcie na kwiat róży. W ciszy wydaje swoją woń". Brakuje nam milczenia, nasz Kościół jest przegadany. Za dużo w nim słów niewie­le znaczących. W ten sposób Słowo traci swą moc. Od Azjatów powinniśmy się uczyć mil­czenia i pokory. Wśród katolików w Chinach i Wietnamie uderza mnie ewangeliczne ubó­stwo świeckich i duchownych. Biskupi i księża naprawdę bardzo ubogo mieszkają. Być może dzięki temu panują tam naprawdę świetne re­lacje, nikt się nie wywyższa, nikt nie tworzy barier. Każdy może na drugiego liczyć. Myślę, ze tego też potrzebuje Kościół w Europie, aby był bardziej wiarygodnym w swoim nauczaniu.

Zamiast krzyczeć, że my wszystko wiemy i mamy rację, warto nauczyć się słuchać, nie tyle uszami, co sercem. A w filozofii chińskiej serce i umysł są nierozdzielne, stanowią jed­ność. Tego w historii nam zabrakło, a teraz płacimy za to ogromną cenę.   

o. dr Jan Konior, jezuita, wykłada filozofię i kultu­rę Wschodu na Akademii Ignatianum w Krakowie. Jest rekolekcjonistą i autorem książek z dziedziny duchowości.