Biali bracia Indian

Anna Cichobłazińska: – Panie Profesorze, tradycyjna medycyna staje się coraz modniejsza, całymi garściami czerpie z niej medycyna naukowa, medycyna estetyczna, medycyna sportowa, ale też dietetyka, kosmetologia i wiele innych nauk. Skąd to nagłe zainteresowanie tradycyjnymi sposobami leczenia, czyżbyśmy się zawiedli na osiągnięciach współczesnej medycyny?

Prof. Zdzisław J. Ryn: – Na kontynencie Ameryki Południowej, a szerzej Łacińskiej, bo chodzi tu również o Meksyk i Amerykę Środkową, do dziś żyją miliony ludzi, którzy nie widzieli na oczy lekarza, gdzie „leczeniem” zajmują się jedynie curanderos – uzdrawiacze. Ta sztuka uzdrawiania nie jest oparta na wiedzy naukowej, znajomości fizjologii, anatomii, skomplikowanych procesów, jakie zachodzą wewnątrz organizmu ludzkiego, ale na wielowiekowym doświadczeniu przekazywanym przez tysiące pokoleń. Staramy się budować pomost między medycyną naukową, racjonalną, a ich ogromnym doświadczeniem wynikającym z obserwacji, ale też prób stosowania rozmaitych środków w celu leczenia oraz z popełnionych błędów.

– Czy Pan Profesor nie boi się oskarżeń o szamanizm?

– Od dawna świat medyczny wie, że głównym zasobem środków leczniczych jest przyroda, przede wszystkim zioła lecznicze. Ok. 400 podstawowych leków, jakie stosujemy w nowoczesnej medycynie, to leki, na które zwrócili uwagę pierwotni curanderos. Oni korzystali z zasobów natury, a my, opierając się na analizie chemicznej, biochemicznej czy farmakodynamicznej, syntetyzujemy te środki. Jednak pierwotnie wzięły się one z natury. Mieszkańcy Ameryki Łacińskiej mają przeświadczenie, że są cząstką kosmosu, oni znacznie wcześniej niż my uświadomili sobie, że cały wszechświat zbudowany jest z tych samych pierwiastków. To, co jest odkryciem współczesnej nauki, oni wiedzieli intuicyjnie od tysięcy lat. W naturze jest wszystko, co potrzebne jest człowiekowi do odżywiania, do reprodukcji, ale również do leczenia.

– Wydaje się jednak, że sztuka leczenia rdzennej ludności Ameryki Łacińskiej została przez wieki zaniechana, choć w czasach konkwisty i później czerpano z niej pełnymi garściami.

Marek Lubiński: – To prawda. W pamiętnikach zakonników, którzy dotarli z Francisco Pizarro do krainy Inków, zauważa się wiele informacji na temat ziołolecznictwa. Lecznicze zioła poznawano, klasyfikowano i wywożono do Hiszpanii, gdzie znalazły zastosowanie w medycynie. Ale te doświadczenia zostały w następnych latach zaprzepaszczone. Ameryka Łacińska fascynowała zdobywców innymi walorami: bogactwem przyrody, minerałów, złota. Indianie stali się ważni ze względu na wiedzę, gdzie znajduje się złoto, a nie jak leczyć choroby. Wartość zdrowia nie była wówczas w cenie, a cenny kruszec – owszem. Gdy Europejczycy towarzyszący Kolumbowi dotarli do Ameryki, słali do króla Hiszpanii informację, by nie przysyłał lekarzy, że jest na miejscu wielu uzdrawiaczy, którzy świetnie sobie radzą z chorobami, a nawet istnieją struktury szpitalne, zapewniające całodobową opiekę nad chorym. Pierwsi botanicy, którzy przypłynęli do Meksyku, korzystając z doświadczenia miejscowych curanderos, napisali wielotomowe księgi o roślinach leczniczych. Część tych roślin przetransportowano i zaaklimatyzowano w europejskich warunkach. Następowała wymiana. Z Europy transportowano do Ameryki wiedzę, a z Ameryki – lecznicze rośliny. Rozpoczął się proces synkretyzmu, mądrość Indian zaczęła się zazębiać z ówczesną wiedzą europejską. Niestety, niewiele z tego zjawiska pozostało do dziś.

Prof. Zdzisław J. Ryn: – Obserwuję to z własnego podwórka. Żaden uniwersytet, w tym mój rodzimy, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, nie ma w programie przedmiotu „medycyna tradycyjna”. Jedyne, co na ten temat dowiaduje się student medycyny, zawarte jest w przedmiocie „historia i filozofia medycyny”, gdzie podawane są informacje na temat medycyny chińskiej, tybetańskiej, hinduskiej czy nawet medycyny Aborygenów, ale ani słowa nie ma na temat całego bogactwa medycyny tradycyjnej ludów Ameryki Łacińskiej.

– Z czego to wynika? Z mody?

– Z odległości. Tybet i Chiny czy Indie to ten sam kontynent, Ameryka Łacińska to już koniec świata, a Wyspa Wielkanocna to nawet poza końcem świata. Zainteresowałem się medycyną tradycyjną w czasie 14-miesięcznej ekspedycji wysokogórskiej w Kordylierach Andyjskich w latach 1973-74. Obserwowałem wówczas, jak funkcjonuje zetknięcie się medycyny naturalnej z nowoczesną. Owocem 14 lat, jakie spędziłem w Ameryce Południowej, stała się książka „Medycyna indiańska”. Chciałem pokazać światu medycznemu, z jakich korzeni wyrasta medycyna współczesna. Także w mojej dziedzinie etnopsychiatrii, zajmującej się klasyfikacją, opisem zaburzeń psychicznych w różnych kulturach, w tym przypadku w kulturach latynoamerykańskich, gdzie tubylcy stworzyli własną klasyfikację chorób psychicznych i własne sposoby leczenia tych zaburzeń, nieodpowiadające naszej mentalności, np. omamy wzrokowe czy słuchowe, które traktujemy jako głęboką patologię, dla Indian są atrybutem wyróżniającym w społeczności.

To są różnice kulturowe wynikające z odmiennej mentalności, kosmowizji, a także definicji zdrowia i choroby. W badaniach naukowych dochodzimy do prawd, które Indianie znają od czasów prekolumbijskich. W ich rozumieniu zdrowie to rodzaj harmonii z samym sobą, z najbliższym otoczeniem, strukturą rodzinną, sąsiedzką, szczepową, klanową, a wreszcie z przyrodą. Zdrowie to również równowaga między człowiekiem a istotami nadprzyrodzonymi.