Zimna wizja radosnej szkoły

– I są to wzory już wdrożone w innych krajach, a w Polsce mamy do czynienia po prostu z bezkrytycznym i bezrefleksyjnym ich kopiowaniem?

– Systemy oświatowe w poszczególnych państwach europejskich znacznie się od siebie różnią. W UE nie ma wspólnej polityki oświatowej, poszczególne państwa członkowskie są w tym zakresie suwerenne i troszczą się o tę suwerenność skrupulatnie. Nie znam jednak kraju, który do własnego dorobku oświatowego przywiązywałby tak mało uwagi jak Polska po reformie Handkego. My w tej dziedzinie chcemy być za wszelką cenę „papugą narodów”, prymusem modernizacji imitacyjnej.

– Powierzchownej i nie do końca przemyślanej?

– Tak. Na zasadzie, że jeżeli przeniesiemy mechanicznie jakieś wzory z Holandii czy z Francji, to automatycznie uzyskamy przez to oszołamiające „europejskie” rezultaty. Ale wzory, które gdzie indziej mają zwykle swoje lokalne uzasadnienie, przeniesione na polski grunt, tracą sens. W Polsce modernizatorzy szkoły z opóźnieniem skopiowali przede wszystkim idee zachodniej tzw. nowej lewicy, które w krajach „starej Europy” trafiły do szkół już w latach 70. Stąd ten luzacki i „wolnościowy” styl reformy.

– Tłumaczy się, że zrzucenie ze szkoły wszelkich starych balastów (ograniczenie nauczania historii, literatury, zwłaszcza rodzimej) ma służyć lepszemu przystosowaniu człowieka do życia w nowoczesnym szerokim świecie. Od dawna zresztą podsuwano uczniom tę złotą myśl: „A po co się tego uczyć, przecież to się w życiu nie przyda?”. Dziś pada pytanie: po co komu nauka np. historii...

– Po to, że kto nie zna historii, jest skazany na to, żeby ją powtarzać. Świadomość historyczna jest cechą kultury nowoczesnej; historia jako nauka powstała w oświeceniu i umożliwiła ewolucję społeczeństw europejskich w XVIII i XIX wieku. Stała się podstawą dynamiki socjalnej, podstawą stopniowego likwidowania pozostałości społeczeństwa stanowego i tworzenia obywatelskiej, partycypacyjnej demokracji. Historii uczymy się więc po to, żeby podtrzymać dynamikę społeczną i zmiany modernizacyjne, które – właściwie rozumiane – są nam przecież potrzebne.

– A przekonuje się nas, że skoro modernizujemy kraj, to nie musimy się uczyć historii ani innych zbędnych „staroci”.

– Historii zaczęliśmy się uczyć, kiedy odrzuciliśmy mitologię i legendy o Lechu, Popielu i Kraku, który walczył ze smokiem. Reformatorzy walczą z historią w imię nowych mitów. Mówią one, że historia będzie wykładana w wystarczającym zakresie, ale „inaczej”. Młodzież będzie się więc uczyć tylko tego, co ją interesuje...

– To usprawnienie procesu przyswajania wiedzy?

– To wielkie złudzenie. Nauka polega na rozszerzaniu horyzontów, a nikt nie interesuje się tym, czego nie zna. Ograniczenie nauczania historii do monograficznych zagadnień sprawi, że obraz świata młodych będzie się coraz bardziej rozpadał na chaotyczne strumienie niepowiązanych ze sobą informacji. Wydaje się, że tak „wykształcone” pokolenie przestanie już zupełnie rozumieć mechanizmy społeczne, którym samo będzie podlegać.

– Tymczasem właśnie w tym świecie zasypanym bezładnymi informacjami przydałby się – zwłaszcza młodym ludziom – rzetelny przewodnik, którym mogłaby być właśnie dobra szkoła.

– Aby spełnić taką rolę, szkoła powinna dawać pewien wspólny dla wszystkich obraz całości. Tymczasem  wprowadzenie nauczania w „kanały tematyczne” pogłębi jeszcze izolację społeczną nowej generacji, i tak już bardzo posuniętą. Spowoduje, że w najbliższej przyszłości społeczeństwo polskie zostanie pozbawione języka, którym będzie mogło się porozumieć, nie będzie miało wspólnego zasobu informacji, pojęć, skojarzeń budujących poczucie wspólnoty. Reformatorów to w ogóle nie interesuje albo tego po prostu nie rozumieją.

– Ostatnio mówi się o kryzysie państwa, choć niektórzy nie przyjmują tego do wiadomości. Czy można mówić o kryzysie oświaty jako jego ważnej składowej?

– Tak. Mamy do czynienia z głębokim kryzysem oświaty, który ma wiele wymiarów składających się na ogólny (obecny i przyszły) kryzys państwa. Młodzież zaczynająca studia coraz mniej wie. Praca wykładowcy akademickiego zaczyna więc bardziej przypominać propedeutykę poszczególnych dyscyplin naukowych niż poważną działalność naukowo-dydaktyczną. To jest efekt zaniżenia wymagań maturalnych i równania w dół na wszystkich wcześniejszych etapach edukacji. Ponadto absolwenci naszych szkół nie są przyzwyczajeni do samodzielnego myślenia, na każdym kroku oczekują instrukcji typu: „proszę mi powiedzieć, co ja mam powiedzieć”... Ten lęk przed samodzielnym zabraniem głosu wynoszą ze szkoły.

– Można więc powiedzieć, że ta „luzacka” szkoła mimo wszystko w jakiś sposób tłamsi inwencję młodych ludzi... Nie uciekła od znienawidzonego autorytaryzmu?

– Ta szkoła wcale nie jest taka „luzacka”, ponieważ lewica nigdy nie potrafiła się wyleczyć z autorytarnych ciągot. Dlatego, choć w warstwie deklaracji reforma szkolnictwa jest bardzo liberalna, to w praktyce preferuje dość sztywne mechanizmy „urawniłowki”, np. oceny punktowe. Mierzenie wyników w ten sposób nadmiernie formalizuje też relacje międzyludzkie. Uczeń nie jest człowiekiem, osobnym światem, tylko „przedmiotem”, który można różnorako wymierzyć pozycją w „rankingu”. Taka szkoła nie pomaga mu w dojściu do pełni człowieczeństwa, co powinno być prawdziwym celem edukacji. Mówi za to, że wykształcenie służy tylko znalezieniu dobrej pracy, jest środkiem spełnienia aspiracji materialnych, pobudzanych przez reklamę. Ale i tej obietnicy – jak to już dzisiaj widzimy – nie może spełnić. Przy całej tej sentymentalnej propagandzie rzeczywistość szkolna jest zimna...

– Czyli prawie dosłownie „cool”!

– Nie tylko „cool”, czyli chłodna, lecz zimna, zmrożona. Polska szkoła jest dziś zimnoautorytarna, nieprzyjazna, zuniformizowana; wszyscy starają się myśleć jak wszyscy, mimo indywidualizmu zawartego w obowiązującej ideologii.