Ostatni polski uczestnik Vaticanum II

– Podczas Soboru papież Paweł VI ogłosił Maryję Matką Kościoła. Jak do tego doszło?

– Trzeba powiedzieć, że właśnie polscy biskupi wpłynęli na decyzję papieża Pawła VI, który na zakończenie trzeciej sesji, 21 listopada 1964 r., ogłosił Maryję Matką Kościoła. Ależ była radość! Wszyscy ojcowie soborowi wstali i uroczyście odśpiewali „Magnificat”. Szczególna była tutaj rola kard. Wyszyńskiego i abp. Wojtyły. Przed Soborem spodziewano się, że może być ogłoszony dogmat o Matce Bożej jako Pośredniczce Łask. Zwolennikiem tego, a także przygotowania oddzielnego dokumentu poświęconego Matce Bożej był o. Karol Balić, chorwacki franciszkanin, założyciel Papieskiej Akademii Maryjnej w Rzymie. Spodziewał się on również, że Sobór ogłosi oddzielny dokument o Matce Bożej. Liczył na poparcie Polaków. Kard. Wyszyński wolał jednak pozostać przy rozdziale o Maryi w Konstytucji dogmatycznej o Kościele „Lumen gentium”, podkreślając w ten sposób ścisły związek Matki Najświętszej z życiem Kościoła. Polscy biskupi wnieśli wkład w opracowanie VIII rozdziału Konstytucji dogmatycznej o Kościele, który poświęcony jest „Błogosławionej Maryi Dziewicy Bożej Rodzicielce w tajemnicy Chrystusa i Kościoła”. Jasno w ten sposób zostało zaznaczone, że nie można mówić o Kościele bez Matki Bożej i nie można mówić o Matce Bożej bez Kościoła.

– Przyszedł 1965 r. i czwarta sesja II Soboru Watykańskiego, w której Ojciec uczestniczył, będąc generałem Zakonu Paulinów.

– Jechałem do Włoch pociągiem, drugą klasą. Na granicy, w Udine, weszli do przedziału karabinierzy. Oczywiście, byłem zaniepokojony. A oni, gdy upewnili się co do mojej tożsamości, zaprosili do pierwszej klasy, i tak odbyłem dalszą część podróży. Okazało się, że na podstawie uzgodnień Kościoła z rządem Włoch, ojcowie soborowi mieli przyznawane przez państwo specjalne przywileje. Gdy szczęśliwie dotarłem do Watykanu, okazało się, że właśnie zmarł generał Zakonu Franciszkanów. Zostało mi więc wyznaczone jego honorowe miejsce, bardzo blisko Konfesji św. Piotra, wraz z dwoma innymi generałami – z Zakonu Jezuitów i z Zakonu Dominikanów. I tak już pozostało do końca obrad soborowych.

Ale spotkał mnie jeszcze jeden zaszczyt. Codziennie przed rozpoczęciem obrad odprawiana była przez jednego z ojców soborowych Msza św. śpiewana w języku łacińskim. W czasie całego Soboru tylko trzy takie Msze św. odprawili ojcowie soborowi z Polski. Podczas pierwszej sesji – abp Antoni Baraniak, podczas trzeciej – abp Karol Wojtyła, a podczas czwartej – właśnie ja. Gdy usłyszałem zapowiedź, że Mszę św. odprawi 17 listopada 1965 r. generał Zakonu Paulinów o. Jerzy Tomziński z Polski, byłem całkowicie zaskoczony. Ale miałem świadomość, że spotkało mnie to ze względu na Jasną Górę. Tę Mszę św., sprawowaną w Bazylice św. Piotra wobec wszystkich ojców II Soboru Watykańskiego, zapamiętam do końca życia.

– W czasie trwania czwartej sesji Episkopat Polski ofiarował ojcom soborowym obrazy Matki Bożej Jasnogórskiej. Jaki był cel przekazania takiego daru?

– Ostatnia sesja Soboru przypadała w okresie intensywnych przygotowań do mających się odbyć za rok obchodów Milenium Chrztu Polski. Mieliśmy więc wspaniałą okazję, aby zaprosić na polskie uroczystości hierarchów z całego świata. Zdecydowano, aby wszystkim ojcom soborowym ofiarować obraz Matki Bożej Jasnogórskiej z listem Episkopatu, zapraszającym do Polski na uroczystości Milenium, podczas których odbędzie się ofiarowanie Narodu polskiego w macierzyńską niewolę Maryi. Obrazy – na podstawie kliszy, którą przekazałem – przygotowała jedna z weneckich firm. Pomysł okazał się doskonały. 4 grudnia 1965 r. przywieźliśmy te obrazy w kilku samochodach. Pomagali nam pracujący wówczas w Rzymie kapłani – ks. Władysław Ziółek i ks. Szczepan Wesoły, którzy po latach zostali arcybiskupami. Ojcowie przyjęli obrazy z wielką radością. Na polecenie kard. Wyszyńskiego w tym dniu dowiozłem jeszcze następnych 500 obrazów. Okazało się, że na ok. 3 tys. przekazanych upominków tylko jeden nie został odebrany. Nie przyjął go abp Marcel Lefebvre, który później założył Bractwo św. Piusa X, czyli ruch tradycjonalistów.

Polska była bardzo aktywnie obecna i widoczna na Soborze. To wtedy cały świat dowiedział się o Milenium Chrztu Polski, o polskiej pobożności maryjnej, o Jasnej Górze, a wizerunki Matki Bożej pojechały z ojcami soborowymi na wszystkie kontynenty.

– Polacy zasłynęli też z pewnej niechlubnej aktywności podczas Soboru...

– Na Placu św. Piotra rozdawano ulotki skierowane przeciwko kard. Stefanowi Wyszyńskiemu. Sugerowano w nich, żeby został w Rzymie i nie wracał do Polski. Akcja była przygotowana przez przedstawicieli tzw. Kościoła otwartego. Gdy Watykan zauważył, co się dzieje, zostali oni wyrzuceni. Wśród osób zaangażowanych w akcję ulotkową przeciwko kard. Wyszyńskiemu był człowiek, który w 1989 r. piastował jedno z najważniejszych stanowisk w państwie.

– Wielokrotnie słyszałam, jak Ojciec mówił, że papieże soborowi byli zachwyceni kard. Wyszyńskim i abp. Wojtyłą, traktując ich jak wielkich, światowych ludzi, oraz że byli zakochani w Polsce.

– Tak było. Ile razy rozmawiałem z Janem XXIII czy Pawłem VI, zawsze pytali o Jasną Górę. Papież Paweł VI chciał nawet przyjechać na Jasną Górę w wigilię Bożego Narodzenia 1965 r., a więc niejako w przeddzień Milenium. Miał przygotowaną złotą różę jako dar dla Matki Bożej. Doszło do tego, że już bardzo konkretnie zastanawialiśmy się z prymasem Wyszyńskim, jak zorganizować tę wizytę, ustalaliśmy nawet menu dla gościa z Watykanu. Ale szybko okazało się, że władze komunistyczne Polski nie chcą Pawła VI wpuścić do kraju. Gomułka przechwalał się potem na rynku w Poznaniu, że władze nie dopuściły do wizyty papieża na obchody Milenium. Nie wiedział, że kiedy to mówił, kilka ulic dalej Mszę św. milenijną odprawiał w katedrze poznańskiej kard. Wojtyła, przyszły papież, a kazanie głosił kard. Wyszyński. To jest ta wielka symbolika.

– Są dowody na to, że Watykan angażował się w obchody Milenium Chrztu Polski, do czego przyczyniła się z pewnością aktywność polskich ojców soborowych. Otóż okazuje się, że Poczta Watykańska wydała nawet znaczki upamiętniające tę historyczną polską rocznicę milenijną. Na znaczkach znalazły się postacie ważne dla chrztu Polski: Mieszko I i Dąbrówka, a także historycznie ważne miejsca: Jasna Góra z Cudownym Obrazem Matki Bożej, krakowska Skałka ze św. Stanisławem Biskupem i Męczennikiem, Wawel z Królową Jadwigą.

Na innym znaczku widzimy papieża Pawła VI i nawet napis po polsku: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus!”.

Pragnę wyrazić Ojcu ogromną wdzięczność za przybliżenie nam z pozycji świadka szczegółów dotyczących historycznych wydarzeń związanych z II Soborem Watykańskim, który był przełomowym wydarzeniem w życiu Kościoła powszechnego. Mam nadzieję na kolejne spotkania z Ojcem – żywą historią XX i XXI wieku. W imieniu całej redakcji „Niedzieli” i naszych Czytelników życzę długich lat życia w zdrowiu, pod szczególną opieką Matki Bożej Jasnogórskiej, by jak najdłużej mógł Ojciec świadczyć o działaniach Bożej Opatrzności w ludzkich dziejach.

Z o. dr. Jerzym Tomzińskim, paulinem, ostatnim żyjącym polskim uczestnikiem II Soboru Watykańskiego – rozmawiała Lidia Dudkiewicz