„Mówić będą kłamliwie wszystko złe o was”

Trudno się dziwić, że w tej atmosferze formułowano również jakieś zarzuty religijne. Zapewne formułowali je katolicy, w tym katoliccy księża. Ponieważ jednak ruchy antyszczepieniowe ogarnęły głównie kraje anglosaskie, jest czymś zrozumiałym, że religijne zastrzeżenia wobec szczepień pochodziły przede wszystkim od protestantów. Mimo to właśnie katolicy – zwłaszcza katoliccy księża i w ogóle Kościół katolicki – są dziś oskarżani o dogmatyczne niezrozumienie dobrodziejstwa szczepień ochronnych. Bardzo możliwe, że jeżeli z czasem świadkowie Jehowy zrezygnują ze swojego sprzeciwu wobec transfuzji krwi, wkrótce potem właśnie Kościół katolicki będzie oskarżany o to, że przez wieki zaciekle sprzeciwiał się tego rodzaju terapii.

Mit, jakoby Kościół sprzeciwiał się uśmierzaniu bólów porodowych

Przysłowie powiada, że kto chce psa uderzyć, ten zawsze jakiś kij znajdzie. Jednak zarzucanie Kościołowi, że „zaciekle walczył” ze środkami przeciwbólowymi, a zwłaszcza z uśmierzaniem bólów porodowych, porównać można chyba tylko z szukaniem kija na bezdrzewnej pustyni.

Ale przypomnijmy fakty. Pierwsze odnotowane przez historię znieczulenie podczas porodu zastosował w Edynburgu w roku 1846 wybitny szkocki położnik James Young Simpson. Już w roku następnym opublikował on broszurę Odpowiedź na zarzuty natury religijnej wysuwane przeciwko stosowaniu środków znieczulających w położnictwie i w chirurgii.

R.B. Schoepflin, autor tekstu demaskującego mit, jakoby Kościół potępiał uśmierzanie bólów porodowych^[5], twierdzi, że „broszura była skierowana głównie do środowiska medycznego (...) i została napisana po to, by uprzedzić zastrzeżenia, które w rzeczywistości się nie pojawiły, natomiast późniejsi komentatorzy błędnie interpretowali jej opublikowanie jako dowód na nieistniejącą opozycję”.

Schoepflin przytacza wypowiedź samego J.Y. Simpsona, że w Edynburgu „kilku z grona duchownych przez pewien czas przyłączało się do głosów sprzeciwiających się nowej praktyce, ale w połowie 1848 roku nie spotykała się ona już z żadnymi zarzutami, ponieważ zarówno te o charakterze religijnym, jak i inne przestano formułować”. W połowie 1848 roku! – zatem w półtora roku po pierwszym zastosowaniu znieczulenia. Nawet jeśli Simpson oceniał sytuację z nadmiernym optymizmem, to jego optymizm musiał mieć przecież jakieś podstawy w rzeczywistości.

Tak czy inaczej, nie ma żadnych wydanych przez Kościół katolicki ani przez jakiś inny Kościół chrześcijański oficjalnych dokumentów, sprzeciwiających się rozwojowi anestezjologii. Mimo to raz po raz ktoś twierdzi fałszywie, jakoby Kościół był przeciwny uśmierzaniu bólu, a zwłaszcza bólów porodowych.

Przy okazji warto może tu odnotować piękny tekst papieża Piusa XII z 24 lutego 1957 roku, zawierający odpowiedź na pytanie, czy wolno stosować środki przeciwbólowe w sytuacji, kiedy pośrednio mogą one przyczynić się do przyspieszenia śmierci pacjenta. Papież – przypomniawszy, że nie wolno używać środków przeciwbólowych wbrew wyraźnej woli człowieka cierpiącego, podobnie jak czymś bezwzględnie niegodziwym jest celowe jego uśmiercenie – odpowiada, że nie narusza porządku moralnego korzystanie z środków uśmierzających ból również w sytuacji, kiedy można się spodziewać ich niekorzystnego wpływu na zdrowie^[6].

A jednak „zacofany” Kościół miał rację!

Wielu ludzi widzi w sprzeciwie Kościoła wobec starań o dziecko metodą zapłodnienia in vitro przejaw zacofania i nienadążania za postępem. Dokładnie tak samo oskarżano Kościół o ciasny konserwatyzm i obskurantyzm, kiedy stanowczo sprzeciwiał się ustawom na rzecz eugenicznej sterylizacji (m.in. w encyklice Casti connubii papieża Piusa XI).

Przypomnijmy: Począwszy od roku 1907, kolejne stany USA wprowadzają ustawy ograniczające możliwość zawarcia małżeństwa przez „jednostki małowartościowe” oraz dopuszczające przymusową sterylizację osób, które „nie powinny mieć dzieci”. W Europie przykład dała Szwecja, której parlament (jednogłośnie!) już w 1915 roku wprowadził „zakaz małżeństwa dla obłąkanych, epileptyków i cierpiących na choroby weneryczne” oraz zalecenie sterylizowania takich osób. W ślad za nią poszło wiele innych krajów. Ta nieludzka moda była w oczach ówczesnych środowisk oświeconych wymogiem postępu przejawem rzetelnej troski o zdrowe społeczeństwo.

Spróbujmy sobie wyobrazić, jak bezbrzeżnie zacofany musiał się wydawać tym środowiskom Kościół katolicki, który stanowczo się sprzeciwiał tym „oczywiście słusznym” wysiłkom na rzecz zdrowia społecznego. Kiedy w 1997 roku Szwedzi podjęli próbę ujawnienia bezmiaru krzywd, jakie wyrządzono pod osłoną tych ustaw, światowa opinia doznała szoku. Natomiast my, katolicy, mogliśmy być dumni, że Stolica Apostolska oraz wielu katolickich biskupów wielokrotnie protestowało przeciw tym niegodziwym ustawom.

 Owszem, przez całe lata Kościół musiał znosić szyderstwa i potępienia z powodu swojej niezgody na przyjmowane przez ówczesny „cywilizowany” świat rozwiązania eugeniczne. Ale warto było! „Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości” (Mt 5,10).           

Jacek Salij – ur. 1942, dominikanin, duszpasterz, profesor teologii UKSW, autor wielu książek i artykułów, mieszka w Warszawie.