wiara.pl

Name: Rozumienie narodu
Author: ks. Andrzej Zwoliński

prasa

nasze serwisy

Wiara:
- Kościół
- Liturgia
- Biblia
- Papież
- Ekumenizm
- Religie
Do czytania:
- Info
- Prasa
- Kultura
- Nauka
- Gość Niedzielny
- Mały Gość
Dla ludzi:
- Rodzina
- Forum
- Czat
- Blog
- Zapytaj
- Spotkania
Usługi:

Rozumienie narodu

Cywilizacja 47/2013

Naród, z punktu widzenia filozofii, nie jest bytem samoistnym, nie jest substancją. Zawsze istnieje w ludziach i przez nich. Jest to więc tzw. byt relacyjny – jest zawsze czyimś narodem. Naród nie ma także celu w samym sobie, lecz istnieje dla ludzi, w stosunku do których spełnia pewne zadania. Jest zatem bytem przypadłościowym, a tworzy go sieć stosunków o charakterze duchowym.

Wspólnota kultury narodowej działa jedynie w obrębie pewnej społeczności. Jej funkcja wewnętrzna, w obrębie tej wspólnoty, polega na łączeniu wszystkich jednostek w jedność. Funkcja zewnętrzna polega na tym, że z danego narodu tworzy ona pewną całość wyodrębnioną spośród innych narodów.

Przejawem kultury narodu jest sposób życia, rozumiany jako pewien jednolity, najczęściej spotykany w danym narodzie, typ psychologiczny. Stanowi on jakby styl danego narodu, „charakter narodu”, często wyrażony w zestawie stereotypów służących do opisu jego przedstawicieli. W tym sensie mówi się o niemieckiej organizacji („duch stada”), o francuskim indywidualizmie, pryncypialności Rosjanina, rozwadze Anglików, czy też zdolności do heroicznych poświęceń, ale też „słomianym zapale” Polaków. Ze sposobem życia łączy się także obyczaj narodowy, na który składają się zewnętrzne gesty kulturalne towarzyszące człowiekowi w jego stosunkach ze światem przyrody i ludźmi. Należą do nich obyczaje rodzinne, towarzyskie, rolnicze, kupieckie itp. Do form obyczaju zalicza się ubiory, śpiewy, taniec, rozrywki (dożynki, puszczanie wianków itp.). Już w XVIII w. Franciszek Salezy Jezierski (1740–1791), działacz polityczny, pisarz i publicysta, pisał: „Naród – jest zgromadzenie ludzi mających jeden język, zwyczaje i obyczaje zawarte jednym i ogólnym prawodawstwem dla wszystkich obywatelów”^[49].

Więzi narodowe potwierdzają się czynem, a niekiedy najwyższą ofiarą z życia. Stąd też poczucie przynależności do danego narodu domaga się afirmacji, woli przynależności. Świadomość przynależności do danego narodu może być różna, a w praktyce najczęściej weryfikuje ją poczucie obowiązku względem narodu^[50].

W historii rozumienia polskości wymienia się kilka jej modeli. Były więc np. modele polskości: militarno-defensywny, renesansowy, sarmacki, oświeceniowy, mesjanistyczny, romantyczno-niepodległościowy i pozytywistyczno-organiczny. W okresie międzywojennym można wyróżnić typy: klasyczny (nawiązujący do historii), pluralistyczno-federacyjny (J. Piłsudski) i nacjonalistyczny (R. Dmowski). Po II wojnie światowej, przy dominacji ideologii internacjonalizmu marksistowsko-komunistycznego, nie było miejsca dla autentycznej idei polskości. Współcześnie propagowany chrześcijański model polskości (odwołujący się do tradycji, języka polskiego, chrześcijańskiej kultury moralno-duchowej) spotyka się z uniwersalizmem ideologii liberalnej^[51].

W kulturze polskiej pojęcie ojczyzny pojawiło się już w średniowieczu, chociaż dojrzalsze koncepcje więzi narodowej ukształtowały się dopiero w XVI w. Okres rozbiorów stworzył oryginalne pojęcie ojczyzny duchowej, niezależnej od państwa, a nawet od ojczystej ziemi, odwołujące się jednak do historii i kultury. Naród jest ponad wszystko jednością duchową, której istotę stanowi wspólnota kultury narodowej, języka narodowego i tradycji. Stanowi go społeczeństwo ludzi uczestniczących aktualnie w wartościach kulturowych wytworzonych na przestrzeni pewnego czasu przez to społeczeństwo. Stąd przynależność do narodu jest codziennym plebiscytem, opowiadaniem się za daną kulturą.

ks. Andrzej Zwoliński - profesor dr hab., kierownik Katedry Katolickiej Nauki Społecznej na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, dyrektor Wydawnictwa Naukowego UP, ceniony rekolekcjonista, autor m.in.: Państwo a Europa (2001), Etyka bogacenia (2002), Słowo w relacjach społecznych (2003), Wojna. Wybrane zagadnienia (2003), Obraz w relacjach społecznych (2004), Duchy Afryki (2008), Encyklopedia końca świata (2009).

^[1]Zob. J. M. Bocheński, O patriotyzmie, Warszawa 1989, s. 8–9.
^[2] Zob. tenże, Co to znaczy być Polakiem?, w: tenże, Sens życia, Kraków 1993, s. 95 i nn.
^[3]Zob. S. Kowalczyk, Naród, państwo, Europa. Z problematyki filozofii narodu, Radom 2003, s. 13–15. Por. F. Meinecke, Weltbürgertum und Nationalstaat, München 1919.
^[4]Zob. M. Pawlikowski, Dwa światy, Londyn 1952, s. 275–287. Por. H. Ziegler, Die moderne Nation, Tübingen 1931, s. 19–69.
^[5] Zob. A. Wierzbicki, Naród – państwo w polskiej myśli historycznej dwudziestolecia międzywojennego, Wrocław 1978, s. 60 i nn.
^[6]Zob. T. Ślipko, Zarys etyki szczegółowej, t. 2, Kraków 1982, s. 234. Por. K. Libelt, O miłości ojczyzny, Lwów–Złoczów brw., s. 47.
^[7] Zob. J. Piwowarczyk, Katolicka etyka społeczna, t. 1, Londyn 1960, s. 247–251.
^[8] Por. A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, wyd. 9, Warszawa 2000, s. 460.
^[9]Por. Słownik polszczyzny XVI wieku, red. nacz. M. R. Mayenowa, t. 16, Wrocław 1985, s. 187; Cz. S. Bartnik, Idea polskości, Radom 2001, s. 139–140.
^[10] Zob. S. Ossowski, Więź społeczna i dziedzictwo krwi, Warszawa 1939, s. 138.
^[11]Zob. M. Kołodziejczyk, Europa narodowych mitów, „Tygodnik AWS” (1998) nr 32, s. 23–25.
^[12]Zob. P. Rybicki, Struktura społecznego świata, Warszawa 1979, s. 332; tenże, Naród i państwo. Z rozważań nad relacją między dwiema postaciami wielkiej społeczności, w: Naród, kultura, osobowość, red. A. Kłoskowska [i in.], Wrocław 1983, s. 488–489.
^[13] R. Coudenhove-Kalergi, Naród europejski, tłum. A. Piskozub, M. Urbanowicz, Toruń 1997, s. 22–23.
^[14] Zob. M. A. Krąpiec, Co to jest naród?, „Człowiek w Kulturze” (1996) nr 8, s. 60 i nn.
^[15] Zob. P. Rybicki, Struktura społecznego świata, s. 332–333.
^[16] Cyt. za: Cz. Galek, Bolesława Prusa ziemia ojczysta „ostoją dla narodu”, „Biuletyn Polskiego Klubu Ekologicznego” (2004) nr 3, s. 13.
^[17]Por. S. Ossowski, Przemiany wzorów we współczesnej ideologii narodowej, w: tenże, O ojczyźnie i narodzie, Warszawa 1984, s. 63 i nn.; tenże, Ziemia i naród, w: Dzieła, t. 3, Warszawa 1967, s. 233.
^[18]Por. J. Bartmiński, Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty, w: Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 1993, s. 26–29.
^[19] N. Karamzin, Istorija gosudarstwa rossijskogo, t. 6, s. 32, cyt. za: J. Kucharzewski, Od białego do czerwonego caratu, Warszawa 1990, s. 22–23.
^[20]K. Libelt, O miłości Ojczyzny, Warszawa 1967, s. 11.
^[21]Zob. T. Ślipko, Refleksja etyczna o narodzie, „Nowy Przegląd Wszechpolski” (2001) nr 5–6, s. 36–37.
^[22] Zob. F. Meinecke, Weltbürgertum und Nationalstaad. Studien zur Genesis des deutschen Nationalstaates, München und Berlin 1908.
^[23] Por. J. Szacki, Koncepcja narodu w socjologii i historii: podobieństwa i różnice, „Przegląd Powszechny” (1986) nr 5, s. 186 i nn; R. Brubaker, Nacjonalizm inaczej. Struktura narodowa i kwestie narodowe w nowej Europie, przekł. J. Łuczyński, Warszawa–Kraków 1998; J. Dobieszewski, Kwestia narodowa w klasycznym słowianofilstwie, w: Idea narodu i państwa w kulturze narodów słowiańskich, pod red. T. Chrobaka, Z. Stachowskiego, Warszawa 1997, s. 63–77.
^[24] Por. Cz. S. Bartnik, Idea polskości, s. 18–151.
^[25] Zob. J. Bartmiński, Język nośnikiem tożsamości narodowej i przejawem otwartości, w: Tożsamość polska i otwartość na inne społeczeństwa, pod red. L. Dyczewskiego, Lublin 1996, s. 39–59.
^[26]Zob. A. Weinsberg, Naród wobec języka, „Obóz” (1992) nr 22, s. 3–5.
^[27] Por. J. Kornhauser, Świadomość regionalna i mit odrębności. O stereotypach w literaturze serbskiej i chorwackiej, Kraków 2001, s. 15–31.
^[28] Por. S. Jedynak, Refleksje historyka myśli społecznej w sprawie problematyki narodu, czyli „Ex modus in rebus”, w: Być w narodzie. Szkice o idei narodu, narodowej kulturze i nacjonalizmie, red. L. Zdybel, Lublin 1998, s. 16 i nn; F. Koneczny, O wielości cywilizacyj, Kraków 1935 (reprint: Komorów), s. 302.
^[29]J. N. Deszkiewicz-Kundin, Rozprawa o języku polskim i jego grammatykach, Lwów 1843, s. 3–4.
^[30] W. Spasowicz, Z wędrówki po Bośni i Hercegowinie odbytej w 1882, w: Pisma, t. 6, Petersburg 1892, s. 128–129.
^[31] Zob. M. Spiecker, Naród a wyznanie, tłum. L. Balter, w: Naród – Wolność – Liberalizm, pod red. L. Balter, Poznań 1994, s. 95 i nn. Por. H. Kohn, The Idea of Nationalism. A Study in its Origins and Background, New York 1961, s. 187–188.
^[32]Por. F. Pepłowski, Słownictwo i frazeologia polskiej publicystyki okresu oświecenia i romantyzmu, Warszawa 1961; M. Janion, Reduta. Romantyczna poezja niepodległościowa, Kraków 1979.
^[33] T. Herzl, Pamiętniki Teodora Herzla 1895–1904 w 6-ciu tomach, t. 1, tłum. H. Weissowa, Warszawa 1932, s. 223.
^[34] F. Dostojewski, Biesy, przeł. T. Zagórski, wyd. 2, Warszawa 1972, s. 252. Por. Cz. Gryko, Rosyjski syndrom, czyli samookreślenie Rosji, w: Idea narodu i państwa w kulturze narodów słowiańskich, s. 51–62.
^[35] Zob. E. Renan, Co to jest naród?, tłum. S. Jedynak, w: Być narodem, s. 208.
^[36]H. Kołłątaj, Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego [...] Anonyma listów kilka, cz. 1–4, Warszawa 1788–1790, s. 265–266.
^[37]S. Wyszyński, Dziwny to kraj – Polska, Żerków 1 IX 1968, cyt. za: J. Lewandowski, Naród w nauczaniu kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 1982, s. 29.
^[38] Por. A. Kłoskowska, Kultura narodowa, w: Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 1: Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, pod red. tejże, Wrocław 1991, s. 58–59.
^[39] Por. A. Leśniak, Katolicyzm wobec Unii Europejskiej, Warszawa 2001, s. 99–150; K. Czuba, Doświadczenie dziejów Ojczyzny w ujęciu Jana Pawła II, „Chrześcijanin w Świecie” (1988) nr 10, s. 15 i nn.
^[40]Por. J. Fishman, Language and Nationalism, w: Nationalism in Europe: 1815 to the Present, London–New York 1996, s. 159–160.
^[41] Zob. J. G. Fichte, Mowy do narodu niemieckiego, tłum. P. Dybel, w: tenże, Zamknięte państwo handlowe i inne pisma, Warszawa 1996, s. 286–301. Por. Z. Kuderowicz, Fichte, Warszawa 1963.
^[42] Zob. J. Ujejski, Dzieje polskiego mesjanizmu do powstania listopadowego włącznie, Lwów 1931, s. 13–14.
^[43]Zob. J. Lewandowski, Naród w nauczaniu kardynała Stefana Wyszyńskiego, s. 23–24.
^[44] Zob. P. Tarasiewicz, Spór o naród, Lublin 2003, s. 76–80.
^[45] Z. Dębicki, Podstawy kultury narodowej, Warszawa 1922, s. 10.
^[46]Cyt. za: J. Bartmiński, Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty, s. 29.
^[47]Jan Paweł II, Chodzi o zwycięstwo natury moralnej. Homilia na Stadionie Dziesięciolecia, 17 VI 1983, w: tenże, Pokój Tobie, Polsko. Przemówienia podczas II wizyty w Ojczyźnie, Poznań 1984, s. 35.
^[48] Tenże, W imię przyszłości kultury. Przemówienie w UNESCO, Paryż 2 VI 1980, w: Wiara i kultura. Dokumenty, przemówienia, homilie, Rzym 1986, s. 74.
^[49] F. S. Jezierski, Niektóre wyrazy porządkiem abecadła zebrane i stosownymi do rzeczy uwagami objaśnione (1791), w: tegoż, Wybór pism, oprac. Z. Skwarczyński, J. Ziomek, Warszawa 1952, s. 217.
^[50]Por. S. Ewertowski, Naród według Mieczysława A. Krąpca, „Studia Elbląskie” (2000), t. 2, s. 381–383.
^[51] Por. S. Kowalczyk, Naród, państwo, Europa, s. 62–71.