Młodzież czasów przemian społecznych

Diagnoza kondycji dzisiejszej młodzieży, ukazana przede wszystkim z perspektywy aksjologicznej, jest ważna także dlatego, że obecnie często mówi się o narastających zagrożeniach dla życia biologicznego i duchowego młodzieży. Wartości są wyznacznikami ludzkich zachowań, równocześnie działają jako normy, wyznaczające kryteria i wzory postępowania. Jeżeli osoba nie poddaje swoich działań pewnemu punktowi odniesienia, określonej preferencji wartości, wówczas jej działania tracą sens. Wartości wpisane są w ludzką egzystencję, jednak aby zaistniały one w doświadczeniu i świadomości człowieka, musi się on na nie otworzyć i je zaakceptować, osobiście zreflektować i przeżyć oraz uczynić je orientującą zasadą życia (Popielski 1996: 73). Z całego świata wartości osoba musi dokonać wyboru zgodnie z kryterium przyjętym przez nią samą oraz przez uwarunkowania społeczne i kulturowe. W konsekwencji tych wyborów system wartości zawiera zbiór wartości osobistych, które są zorganizowane w hierarchię preferencji: im bardziej człowiek ceni jakąś wartość nad pozostałe, tym wyższa jest pozycja wartości w danej hierarchii i tym ważniejszym staje się ona źródłem wskazówek postępowania człowieka. Wartości determinują ustalanie celów życiowych, stanowią także podstawowe kryterium dokonywanych wyborów w sytuacjach ich wymagających.

Człowiekiem teraźniejszości i przyszłości ma być homo findes − człowiek ufny wobec innych i sam wzbudzający zaufanie (Łomny 1996: 9). Kultura globalna daje możliwość niesamowitego rozwoju człowieka, wiedza z tego zakresu czyni jednostkę bardziej otwartą na świat, zwiększa jej tolerancję i wzbogaca percepcję rzeczywistości. Dzięki wszechstronnemu aktywizowaniu własnej tożsamości wytworzy się w pełni efektywna tożsamość homo findes − człowieka trzeciego tysiąclecia.

Kształtowanie się aspiracji młodzieży

U podłoża aspiracji leży poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: „co jest motorem działania człowieka ?”. „Ponowoczesna, wieloznaczna i ambiwalentna rzeczywistość społeczno-kulturowa, poddająca się nieustannym fluktuacjom, prowadzi do radykalnych przemian społecznych wyrażających się w permanentnej autokreacji” (Cybal-Michalska 2006: 60). Na kształtowanie się aspiracji wpływa środowisko społeczne za pośrednictwem standardów grupowych. Uczniowie żyją i działają w grupach rówieśniczych, które wytwarzają własne normy, zasady postępowania. Ich członkowie przejawiają różne aspiracje, uzyskują określone wyniki działania, osiągają rezultaty gorsze lub lepsze niż dana jednostka, co wpływa na kształtowanie się jej poziomu aspiracji.

Wizja usystematyzowanych perspektyw życiowych młodzieży zbiega się z okresem dojrzewania biologicznego i aklimatyzacji społecznej. Młody człowiek zdobywa wiedzę o własnych uczuciach, potrzebach, postawach, co w konsekwencji ukazuje mu własne możliwości. Przyswajanie wiedzy o sobie samym w wyniku doświadczeń ze światem zewnętrznym wzbogaca obraz własnej osoby i obraz otaczającego go świata. Znajomość siebie, własnych potrzeb, wartości, ideałów i zdolności odgrywa ważną rolę w kształtowaniu planów życiowych i działań jednostki.

Zagadnienia szeroko rozumianych aspiracji życiowych w kontekście przygotowania edukacyjnego młodych stają się wyznacznikiem przyszłości każdego społeczeństwa we wszystkich dziedzinach jego funkcjonowania. Poznanie świata wartości młodzieży daje szansę na podejmowanie odpowiednich działań pedagogicznych wobec młodych ludzi.

Kilka uwag końcowych

Każdy, kto uważnie i krytycznie obserwuje współczesną rzeczywistość, uświadamia sobie, że cywilizacja, w której żyjemy, weszła w nową fazę swoich dziejów. Nie chodzi tu jedynie o gwałtowne przemiany we wszystkich niemal dziedzinach ludzkiego życia, ale o fundamentalne przewartościowania, jakie dokonują się na naszych oczach. W okresie wielkich przemian w naszym kraju młodzież dobrze zaadaptowała się do nowej rzeczywistości, akceptując w dużej mierze zasady i środki realizacji własnych zamierzeń. Należy szczególnie podkreślić znaczenie, jakie młodzi ludzie przypisują edukacji i zdobyciu jak najwyższego wykształcenia. Warto wkładać wysiłek w realizację ważnych dla nas celów – nawet jeśli wysiłek ma być duży, a cel odległy. Za B. Suchodolskim (1990: 24) można powiedzieć, że „tylko edukacja ujmowana w kategoriach wartości i celów staje się nadzieją na naprawienie, zagrożonej cywilizacji”. W niej należy upatrywać szans na przekraczanie barier społecznych wyznaczających szanse życiowe współczesnej młodzieży. Orientacja na odpowiedzialność powinna być główna osią oraz regułą kształtującą i organizującą społeczeństwo późnej nowoczesności (Naisbitt 1997: 277-295). Jednostka kształtująca swoją biografię z elementów takich jak normy, wartości, preferowane style życia, powinna ponosić pełną odpowiedzialność za swoje decyzje i wybory. Stanowi to istotę społeczeństwa innowacyjnego, któremu przypisuje się kreatywność, zdolność do planowania i otwartość za nowe doświadczenia, społeczeństwo nastawione na wewnętrzne zmiany. Droga, jaką pokonuje jednostka w trakcie swojej adolescencji, powinna być siłą sprawczą do podążania młodego człowieka we właściwym kierunku, obranym dzięki odpowiednim aspiracjom i wartościom życiowym.

Katarzyna Dobrochowska-Łopuch – nauczycielka w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Napachaniu

Bibliografia

Bauman Z. 1994. Dwa szkice o moralności ponowoczesnej, Kraków.
Beck U. 2002. Społeczeństwo ryzyka, Warszawa.
Cybal-Michalska A. 2006. Tożsamość młodzieży w perspektywie globalnego świata, Poznań.
Frąckowiak T. 1998. Edukacja, demokracja, sumienie, Studium Pedagogiczne, Poznań.
Kwieciński Z. 1999. Edukacja wobec nadziei i zagrożeń współczesności, [w:] J. Kozielecki (red.), Humanistyka przełomu wieków, Warszawa.
Łomny Z. 1996. Budowa zaufania międzynarodowego celem edukacji globalnej, Opole.
Naisbitt J. 1997. Megatrendy: dziesięć nowych kierunków zmieniających nasze życie, Poznań.
Popielski K. 1997. Miejsce i znaczenie wartości w procesie bycia i stawania się człowieka, [w:] Człowiek-wartość- sens, praca zbiorowa pod red. K. Popielskiego, Poznań.
Radziewicz-Winnicki A. 2007. Kapitał społeczny, nauka, egalitaryzm w perspektywie europejskiej, [w:] T. Frąckowiak (red.), Wychowanie w przestrzeni wolności współczesnego społeczeństwa, Poznań.
Sobolewska M.A. 2004. Istota i skutki globalizacji z perspektywy pedagogiki społecznej, „Pedagogika Społeczna” nr 1.
Suchodolski B. 1990. Humanizm i edukacja humanistyczna. Wybór tekstów, Warszawa.
Ziółkowski M. 2000. Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, Poznań.