Umarł człowiek, pozostała pamięć

Anna przez długi czas nie mogła pojąć, dlaczego świat toczy się swoim torem, dlaczego otaczają ją roześmiani ludzie, gwar śródmiejskich deptaków, kolory, słońce, zieleń. Irytowało ją czyjeś szczęście, nawet ładny dzień był karą. Dlaczego tak jest, skoro jej synek umarł? Dlaczego świat nie umarł razem z nim. Tak jak ona. Rzeczywistość przestała mieć znaczenie. Istniał tylko ból. Negacja, złość na los, na Pana Boga, na siebie, na męża, potem rozpacz, i to taka bezdenna, przepłakane miesiące, wreszcie to, co wydawało się niemożliwe: powrót do życia, choć – tak dla jasności – na zawsze pozostał na sercu cień, pamięć, myśl, że mogło być tak i tak...

Anna pamięta, że w tamtym potwornym czasie najważniejsza była obecność drugiej osoby.
– Nawet niech nic nie mówi, niech tylko siedzi i słucha albo tylko siedzi. Niech będzie świadkiem niekończących się monologów lamentów, niech przytuli, niech pozwoli głośno płakać. Tłumienie cierpienia jest w żałobie najgorszym z wyjść.

A tymczasem, mówią psychologowie, większość z nas unika ludzi w żałobie. Najczęściej z lęku przed czyimś bólem, bo nie bardzo wiadomo, jak się wtedy zachować. Często z racji dobrego wychowania, przekonania, że najlepiej wtedy nie mieszać się. Tymczasem rzecz się ma dokładnie odwrotnie. Grzechem jest zostawienie kogoś z jego rozpaczą.

Jan towarzyszył śmierci swojej mamy. Umierała kilka miesięcy, raz tracąc, raz odzyskując świadomość. Działo się to w domu wielopokoleniowym, gdzie obok sypialni umierającej był pokój dorastających synów Jana. Na dole kuchnia – zawsze gwarna, pełna ludzi i zapachów jedzenia. W tym przedziwnym przenikaniu się życia i śmierci Jan dostrzegał pewną symbolikę ludzkiego istnienia – przemijanie, nieuchronny koniec zapisany w każdym naszym kroku, geście, uczuciu.

– Odchodzenie mamy jakoś pięknie wplotło się w naszą codzienność. Synowie siadywali u babci i czytali jej Sienkiewicza, nawet gdy nie miała już świadomości. Gdy działały środki przeciwbólowe, udawało się porozmawiać, powspominać. Obłaskawialiśmy ból, a chłopcy uczyli się obcowania ze śmiercią. Nie chcemy, by dzieci sądziły, że ludzie w pewnym wieku po prostu ulegają dematerializacji. Trzeba było ich jakoś przygotować do nieuniknionego – że koniec jest przypisany każdemu z nas tak jak żal, smutek, rozpacz po stracie kogoś kochanego... Płakaliśmy długo, gdy mama odeszła, właściwie do dziś nie ruszyliśmy niczego w jej pokoju.