Pierwsza uczta

Pierwsi chrześcijanie, dorośli i dzieci, przyjmowali łącznie trzy sakramenty: chrzest, Komunię i bierzmowanie. Dzieciom udzielano Komunii w postaci kropel wina. W Kościele Zachodnim (Kościół Wschodni pozostał przy tej praktyce) tak było aż do Soboru Laterańskiego IV (1215 r.). Sobór ów rozpoczął trwający do dziś zwyczaj udzielania pierwszej Komunii po osiągnięciu tzw. wieku rozeznania, tj. kiedy dziecko odróżnia Chleb Eucharystyczny od zwykłego (czyli od czasu, kiedy rozróżnia dobro od zła).

Ów wiek określano na ok. siódmy rok życia, a później przesuwano nawet na czternasty – tak się działo od czasów św. Tomasza z Akwinu, kiedy teologowie oddzielali pierwszą spowiedź od Komunii, wymagając większej pobożności, aby móc przystąpić do drugiej. Za wiek odpowiedni do spowiedzi uznano siódmy rok życia, gdyż stwierdzono, że dziecko może wtedy popełnić grzech śmiertelny.

Od kiedy oddzielono Komunię od chrztu, za przekazywanie wiary odpowiedzialni byli rodzice, zwłaszcza matka. Kaznodzieja reformy trydenckiej Georg Anhalt stwierdził, że to właśnie matki przez wieki były „najlepszymi proboszczami i biskupami rodziny". O dopuszczeniu dziecka do Komunii decydował zaś spowiednik. Rola duszpasterzy polegała na przypominaniu rodzicom o ich obowiązku, później także na zakładaniu szkół, w których m.in. uczono dzieci prawd wiary.

Zasadniczą zmianę ustanowił sobór trydencki (1545-63): wprowadził katechizację dzieci, a w jej ramach – katechezę pierwszokomunijną. Katechizm Rzymski z 1566 r. nakazał proboszczom prowadzenie coniedzielnych nauk dla dzieci, a rodziców zobowiązał do posyłania latorośli na katechezę. Potwierdzono wiek rozeznania, ale nie określano go dokładnie – choć kolejne synody poszczególnych państw przesuwały go nawet na piętnasty rok życia.

Św. Alfons Liguori (zm. 1787 r.), badając pisma teologów i dokumenty Kościoła, stwierdził, że dziecko przed dziewiątym rokiem życia nie jest zobowiązane do przyjmowania Komunii, ale jeśli jest zdrowe, nie powinno tego uczynić później niż w wieku dwunastu lat – co uznawano do czasu postanowień Piusa X.

Nakazana katechizacja została zrealizowana de facto dopiero w XVIII w. wraz z państwowymi nakazami pobierania nauki w szkołach; wcześniej łączono ją z katechizacją dorosłych. Trzeba powiedzieć, że choć metoda była prosta – wykład tekstu katechizmowego ilustrowany przykładami – to oczekiwano głównie pamięciowego opanowania materiału.

W czasach oświecenia katechizacja uległa dużemu zeświecczeniu: przed dopuszczeniem do sakramentu, w ramach przygotowań pierwszokomunijnych (w Polsce taka przyparafialna katecheza zaczęła się dopiero w drugiej połowie XIX w.), dziecku urządzano egzamin.

Dodatkowo liczne katechizmy nosiły piętno epoki racjonalizmu, starając się prawdy wiary (z konieczności nie wszystkie!) wykładać rozumowo. We Francji pojawiła się też tendencja, by przyjęcia rodzinne po pierwszej Komunii przestały nawiązywać do agap – uczt pierwszych chrześcijan – a manifestowały status społeczny.