Świat chasydów

Tego typu opowieści zebrał i wydał między innymi znany żydowski filozof religii Martin Buber. Jego opracowanie z początku XX wieku stało się bardzo popularne i dziś uzyskało wręcz status kanoniczny. Trzeba jednak zaznaczyć, że publikowane przez niego teksty nie do końca są wierne chasydzkiej tradycji, ponieważ chasydzkie opowiadania podporządkował on własnym ideom filozoficznym.

Buber tworzył swego rodzaju neochasydyzm, związany z nostalgicznym patrzeniem na chasydyzm z przeszłości. Jak już bowiem mówiłem, dzisiejsi chasydzi to ludzie, którzy wyrośli w zupełnie innych warunkach społeczno-politycznych i kulturowych. To nie jest ten sam świat, choć idee chasydyzmu są nadal w nim kontynuowane.

Chasydyzm powstał na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Tradycja ta oraz cały świat żydowski, który został zniszczony w czasie Holokaustu, jest dla nas wielkim zobowiązaniem moralnym.

To zobowiązanie nie tylko w stosunku do Żydów, ale wobec nas samych, wobec naszej polskiej kultury. Największe dzieła literackie XIX wieku zawierają wyraźne wątki żydowskie. Wystarczy wspomnieć chociażby Pana Tadeusza czy Ziemię obiecaną. Choć problem żydowski w nich ujmowany jest w klimacie tamtej epoki i nie może być interpretowany w duchu naszych czasów. Byłby to anachronizm.

Musimy pamiętać, że tradycja żydowska jest częścią naszej tradycji i kultury naszego kraju. Prof. Gershon Hundert, zajmujący się osiemnastowieczną historią Żydów w Polsce, napisał książkę Jews in a Polish Private Town, w której jeden z rozdziałów nosi tytuł Żydzi i inni Polacy. To sformułowanie tylko pozornie paradoksalne. Doskonale ujmuje istotę naszych zobowiązań.

Muszę powiedzieć, że mimo wielu „demonów przeszłości” dziś zaczynamy to coraz bardziej rozumieć. Coraz więcej młodych Polaków – nie-Żydów interesuje się studiami nad kulturą i duchowością żydowską, także chasydzką. Dużą popularnością cieszą się wydziały studiów żydowskich na Uniwersytecie we Wrocławiu, Krakowie, Lublinie czy Warszawie.

Uczelnie te mają też żywe kontakty z żydowskimi ośrodkami naukowymi w Izraelu czy Stanach Zjednoczonych. Ciągle powstają nowe ośrodki. Często studia te postrzegane są jako swego rodzaju zobowiązanie intelektualne i moralne. Chasydyzm przecież w całości wywodzi się z ziem polskich i nawet bywa nazywany chasydyzmem polskim. To część także polskiej kultury – powinniśmy ją znać i pielęgnować pamięć o niej. Bez tego do końca nie zrozumiemy naszej przeszłości.