Świat chasydów

Co to jest chasydyzm?

Historycznie rzecz ujmując, chasydyzm jest żydowskim ruchem religijnym o charakterze mistycznym, który powstał w XVIII wieku na ziemiach polskich. Za jego twórcę uznaje się żyjącego w latach 1700-1760 Izraela ben-Elizera, zwanego Baal Szem Tow (w skrócie BeSzT), co można przetłumaczyć jako „Pan Dobrego Imienia”. Jego nauka była próbą syntezy tradycjonalizmu żydowskiego z mistycyzmem.

Odpowiadając na ojca pytanie, właściwie trzeba by jednak mówić nie o chasydyzmie, ale o chasydyzmach. Ponieważ – oprócz przyznawania się do wspólnego dziedzictwa historycznego – trudno wymienić elementy wspólne dla wszystkich chasydów. Z pewnością wszyscy odwołują się do nauczania Baal Szem Towa. Dla poszczególnych szkół chasydyzmu ważna jest także osoba cadyka. Poza tym niewiele ich łączy. Istnieją szkoły chasydyzmu skrajnie odległe od siebie pod względem teologicznym i doktrynalnym. Dzisiejszy chasydyzm to wynik kilkuwiekowej ewolucji, w której poza świadomością wspólnego pochodzenia niewiele jest elementów naprawdę wspólnych.

Jakie są podstawowe założenia chasydyzmu?

Chasydyzm rozwinął się w świecie zdominowanym od XVII wieku przez tak zwaną kabałę praktyczną i ezoteryczne koncepcje religijne. Dlatego w poglądach teologicznych chasydyzmu odnajdziemy wiele mistycznych założeń kabały. Podstawową kategorią, którą chasydyzm z niej przejął, jest koncepcja „rozbitych naczyń”. Zakłada ona, że pierwotna harmonia uniwersum została zakłócona i w pewnym momencie nastąpiło rozbicie naczynia, w którym przechowywane było Boskie miłosierdzie. Skorupy tego naczynia, zwane klipot, to materia będąca nosicielem zła, ale zagubione są w nich także „iskry świętości”. Kiedy wszystkie iskry zostaną wyłowione z tej złej w swej naturze materii klipot i wrócą do Boga, nastąpi powrót Boskiego porządku. Będzie to czas przyjścia Mesjasza.

Owe „iskry świętości” według chasydyzmu są rozproszone w całym świecie: w człowieku, zwierzętach, roślinach, rzeczach martwych. Za ich zbieranie i wznoszenie ku Bogu odpowiedzialni są wszyscy Żydzi. Każdy indywidualnie winien naprawiać świat. Koncepcja naprawy świata – tikun ha’olam – to także myśl odziedziczona przez chasydów z kabały praktycznej. Została ona przez nich nie tylko przejęta, ale także rozwinięta, ponieważ dla chasydów aktem naprawy świata stawał się chociażby spożyty w duchu świętości posiłek, bo także w nim ukryte są „iskry świętości”.

W świecie zdominowanym przez religijny ascetyzm było to pewne novum. Wcześniej spożywanie posiłku dla mistyka żydowskiego stanowiło przykrą koniecznością, której za wszelką cenę starał się unikać. Niektórzy pościli od szabatu do szabatu. Chasydyzm wprowadził tutaj radykalną zmianę. Mówił, że „iskry świętości” rozproszone są nie tylko w pokarmie, ale i napoju, w tytoniu. Można je także wyzwolić poprzez zwyczajne ludzkie czynności, jak szycie, robienie mebli, handlowanie. Każda wykonywana pobożnie czynność może stać się aktem religijnym.

Jeden z dziewiętnastowiecznych cadyków – Juda Hersz ze Stratyna, zanim stał się chasydzkim przywódcą, rytualnie zabijał zwierzęta. Jak mówi tradycja, kiedy tylko podnosił rękę ze świętym nożem, nadlatywały ptaszki i podkładały główkę, żeby cadyk owym świętym nożem zabił je i w ten sposób uwolnił zagubione w nich święte iskry, które od razu unosiły się do Boga. To ludowa wersja tej koncepcji, ale doskonale pokazuje wyobrażenia religijne chasydów.